ابراهیم گلستان 

مروری بر زندگینامه ابراهیم گلستان ، به همراه لیست آثار و شرحی بر افکار و اندیشه هایش

سید ابراهیم گلستان ( تقوی شیرازی) ، نویسنده ، هنرمند و منتقد ادبی به نام ایرانی ، به تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۰۱ در شیراز دیده به جهان گشود .

وی یکی از چهره های تاثیر گذار در تاریخ ادبیات و هنر ایران است .

وی تحصیلات ابتدایی خود را در شیراز دنبال کرد و زمانی که دیپلم گرفت به تهران رفت تا که در دانشکده ی حقوق تهران به تحصیلاتش ادامه دهد .

اما گلستان خودش خوب می دانست که روحیه اش با حقوق و قانون سر و سازگاری ندارد و طبع لطیفش از او می خواست که به جای پرداختن به یک سری کارهای خشک حقوقی ، به کارهای هنری بپردازد. همین شد که درس را نیمه کاره رها کرد و به سراغ نویسندگی و ادبیات رفت .

زندگی نامه ابراهیم گلستان

ابراهیم گلستان یک هنرمند و یک ادیب چند وجهی است. در واقع در هر هنری که بروید ، نقش ابراهیم گلستان را به عنوان یکی از بزرگترین های آن حوزه می بیند. وی ابتدا کارش را با عکاسی شروع کرد. ابتدا عکس های اجتماعی می کرد ، اما سپس به سمت کارهای هنری رفت و سینما را آغاز کرد . در سینما بسیار بسیار پیشرفت کرد و حتی آنقدر کارش گل کرد که جامعه ی جهانی نسبت به کارهایش واکنش نشان دادند. وی عاشق ساخت مستند های اجتماعی بود .

ابراهیم گلستان برای اولین بار توانست در حوزه ی مستند برای ایران یک جایزه ی بین المللی به ارمغان بیاورد . وی با ساخت مستندی به نام یک آتش در سال ۱۳۴۰ موفق شد که به جشنواره ی ونیز راه پیدا کند و در جشنواره ی ونیز توانست مدال برنز از این جشنواره بگیرد و اولین مستند سازی باشد که در ایران توانسته است راه به یک جشنواره ی بین المللی ببرد و جایگاه ویژه ای پیدا کند و موفق به کسب یک مقام شود. وی پس از آن به سراغ ادبیات رفت .

البته ادبیات در خانواده ی او نقش ویژه ای داشت. وی در شهری بزرگ شده بود که مدفن بزرگترین شاعران ایران زمین بود و به واسطه ی محیط فرهنگی و محیط خانوادگی بسیار به خواندن کتاب های مختلف علاقمند شده بود .

ابراهیم گلستان حتی زمانی که در دانشگاه نیز بود متون مختلفی می نوشت و بعد ها نیز به این امر اشاره کرد که ساختن اولین مستندش نیز تاثیر همان نوشته ها بوده است ، اما او تصمیم گرفته بود که به جای کاغذ بر روی دوربین بنویسد .

وی زمانی که ادبیات و نویسندگی را آغاز کرد ، توانست جایگاه ویژه ای در بین نویسندگان ایرانی پیدا کند ، دلیل این امر نیز ذکر این نکته بود که گلستان با توجه به پیشینه ی هنری اش و مطالعات عمیق سبکی خاص را برای خودش انتخاب کرده بود و این سبک خاص باعث شده بود که همه ی ادیبان زمان ، بر این باور باشند که خورشیدی در آسمان ادبیات ایران طلوع کرده است که به زودی شهرتش همه گیر می شود .

همین طور نیز شد ، وی نوشته هایش که همگی نثری آهنگین داشت و یک موسیقی بی نظیر در آن بود خیلی زود با اقبال روبرو شد و گلستان به صدر نویسندگان موفق زمانه ی خود راه یافت .

بسیاری از منتقدین ادبیات ایران ، به صراحت به این نکته اعتراف کرده اند که حضور گلستان در ادبیات فارسی ایران به مثابه ی موتور محرکی برای ادبیات معاصر ایران بوده است و داستان هایش سیر صعودی به ادبیات ایران داده است . دیگر ویژگی ای که میتوان برای متن های گستان لحاظ کرد ذکر این نکته است که گلستان به سبب هوش بسیار بالایی که داشت ، به چندین زبان مسلط بود .

این تسلط بر زبان ها ی مختلف کمک کرده بود که وی داستان های مختلفی را از ملل مختلف بخواند. از جمله داستان های ارنست همینگوی بر روی او بسیار تاثیر گذاشته بود و وی توانست بسیار از این مدل نوشته های همینگوی در ادبیات فارسی نیز بهره بگیرد و این خود موج جدیدی برای ادبیات ایران به شمار می آمد . دیگر مولفه ی داستان نویسی گلستان ذکر این نکته بود که وی داستان هایی می نوشت که بسیار به هم مرتبط بودند و پیرنگ های سریالی داشتند. این نوع داستان نویسی نیز به سبب مطالعات ویژه ای بود که وی در ادبیات غرب داشت .

در واقع گلستان این نوع داستان نویسی سریالی را از منطق الطیر عطار و نوشته های غربیان الهام گرفت و رنگ و صورتی به آن بخشید که توانست موجی جدید در ادبیات داستانی ایران پدید آورد. امروزه بسیاری از نویسندگان را می بینم که با توجه به سبک گلستان شروع به داستان نویسی کرده اند و بسیار نیز مورد اقبال قرار گرفته اند. ذکر همین نکات کافیست تا که بدانیم او به چه میزان بر روی ادبیات ایران تاثیر گذاشته است .

اما بعد اگر بخواهیم در باب زندگی شخصی ابراهیم گلستان نیز صحبت کنیم باید به این مورد اشاره کنیم که گلستان بعد از آنکه در سال ۱۳۲۰ به تهران آمد تا که تحصیل حقوق کند ، به سمت و سوی کارهای سیاسی کشیده شد و حزب توده را برای فعالیت های سیاسی خود انتخاب کرد .

در ۲۱ سالگی اش با فخری گلستان که دختر عموی او نیز بود ازدواج کرد و بعد برای تامین معاش زندگی به سراغ روزنامه ها رفت و در آنجا عکاسی می کرد .

اولین کتابی که از وی منتشر شد ، کتابی بود به نام ” به دزدی رفته ها ” که بسیار نیز با اقبال مواجه شد و ظهور یک نویسنده را در ادبیات ایران گواهی داد. وی بعد از آن استودیوی گلستان را تاسیس کرد . استودیویی که نشان دهنده ی فعالیت های فرهنگی وی است .

وی در این دوره در استودیوی شخصی خود ، مستند هایی ساخت که هر کدام آثار جاودانه ای شدند که از میان آن ها بعضی جوایز بین المللی نیز بردند .

ابراهیم گلستان بیشتر فعالیت هایش را صرف ساخت فیلم های سینمایی با محوریت شرکت نفت کرد. آتش و موج و مرجان خارا از آثاری بودند که در این حوزه وی را بسیار معروف کرد. او آن زمان به گلستان نفتی مشهور شد .

اما بسیاری از روشنفکران آن زمان به وی انتقادهای تندی کردند که یکی از آن ها جلال آل احمد بود که بعدها گلستان با او درگیری های متنی بسیار پیدا کرد. اما یکی از اتفاقات زندگی گلستان ، که بسیار برای او حرف و حدیث به عمل آورد ، ازدواج و رابطه با فروغ فرخزاد بود. فروغ فرخزاد شاعری بزرگ بود و از سویی دیگر نیز ابراهیم گلستان ینز هنرمندی بزرگ در ایران زمین بود .

این دو به یکدیگر عاشق شده بودند و حتی خانم فخری گلستان خانم آقای ابراهیم گلستان نیز از این ماجرا مطلع بود و مشکلی با آن نداشت. اما قضیه به همین سادگی ها نبود .

اتفاقاتی در این میان افتاد که گفتنش خارج از ظرفیت این مقاله است و این مسئله باعث شد که برای سالیان سال ابراهیم گلستان ، در یک فشار اجتماعی قرار گیرد. هنوز هنوزه نیز هر کسی به سراغ ابراهیم گلستان برای مصاحبه و یا زندگی نامه نویسی می رود ، سوال فروغ نخستین سوالی است که از وی می پرسد و وی هر بار اشک در دور چشمانش جمع می شود تا که نام فروع را می شنود .

وی پس از انقلاب جایگاه خود را در ایران مناسب ندید. نخست مسائلی که برای کارهای سیاسی اش پیش آمده بود و از سوی دیگر نیز مسائلی که مرتبط با فروغ بود ، وی را وادار به مهاجرت کرد. وی سال ۱۳۵۷ به انگلستان مهاجرت کرد و در ساسکس انگلستان مستقر شد .

ابراهیم گلستان دو فرزند دارد به نام لیلی گلستان و کاوه گلستان .کاوه گلستان در جنگ ایران و عراق از عکاسان خبری بزرگ بود. وی در جنگ و بر اثر انفجار مین کشته شد .

اما بعد دختر ابراهیم گلستان یعنی لیلی گلستان از نویسندگان و مترجمان بسیار بزرگ ایران زمین است که فعالیت های مختلفی نیز در زمینه ی گالری داری در ایران انجام میدهد و گالری لیلی گلستان هم اکنون یکی از بزرگترین گالری های هنری ایران است که میراث خانواده ی ابراهیم گلستان محسوب می شود. دیگر فعالیتی که از ابراهیم گلستان در کارنامه ی ادبی و فرهنگی اش مانده است ، بحث نقدهای ادبی است .

ابراهیم گلستان یکی از بزرگترین منتقدهای ادبی دوران خود بود و جنجال بسیاری در زمانه ی خود به پا کرد. ابراهیم گلستان مخالف شاملو بود. با جلال آل احمد مشکل داشت و حرف های بسیاری درباره ی او زده است .

نمونه ای از نقد های وی به این شکل است که : “من اصلاً با شاملو آشنایی نداشتم و اگر هم اختلاف نظر دارم به خاطر حرکت‌ها و حرف‌هایی بود که می‌کرد و می‌زد […] مثلاً آقای اعتمادزاده «دن آرام» را برداشته بود ترجمه کرده بود بعد آقای شاملو برمی‌دارد و این را بازنویسی می‌کند، آخر تو که نه انگلیسی می‌دانستی نه فرانسه و نه روسی می‌دانستی برداشته‌ای ترجمه این آدم را جلوی خودت گذاشته‌ای و بازنویسی می‌کنی شاید آقای اعتمادزاده غلط ترجمه کرده باشد اگر این طور باشد تو چه چیزی داری بگویی […] عین همین اتفاق برای «گیل گمش» دکتر منشی‌زاده افتاد آن فارسی که دکتر منشی‌زاده برای گیل گمش به کار برد فارسی فوق‌العاده و درجه اولی است شاملو می‌گفت : این بد است و چون اصل آن را گیر نیاوردم آمدم همین را بازنویسی کردم ” .

ابراهیم گلستان با تمام حاشیه هایی که در زندگی اش وجود داشته و دارد ، انسانی بسیار بزرگ در تاریخ ادبیات ایران محسوب می شود. هر کدام از آثارش ، تفاوتی نمی کند چه در حوزه ی هنر و چه در حوزه ی ادب  ، از آثار برجسته ی ادبی فارسی است.وی هم اکنون در انگلستان زندگی میکند. برایش آرزوی سلامتی داریم .

آثار ابراهیم گلستان

• ۱۹۴۸ – آذر، ماه آخر پاییز (۷ داستان)
• ۱۹۵۵ – شکار سایه (۴ داستان)
• ۱۹۶۷ – جوی و دیوار و تشنه (۱۰ داستان)
• ۱۹۷۴ – اسرار گنج درهٔ جنّی
• ۱۹۷۵ – مد و مه (۳ داستان)
• ۱۹۹۵ – خروس (۱ داستان بلند)
• نامه به سیمین به همت عباس میلانی
• مختار در روزگار
• برخوردها در زمانه برخورد
• کشتی‌شکسته‌ها (۵ داستان)
• زندگی خوش و کوتاه فرانسیس مکومبر، نوشتهٔ ارنست همینگوی
• هاکلبری فین، نوشتهٔ مارک توین
• دون ژوان در جهنم، نمایشنامه، اثر جورج برنارد شاو)
• ۱۳۳۶ – از قطره تا دریا
• ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۱ – چشم‌اندازها (آتش، آب و گرما،…)
• ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۰ – یک آتش
• ۱۳۴۰ – خراب آباد [ما آدمیم]
• ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ – موج و مرجان و خارا
• ۱۳۴۲ – تپه‌های مارلیک
• ۱۳۴۴ – خرمن و بذر
• ۱۳۴۴ – گنجینه‌های گوهر
• ۱۳۴۱ – دریا (بلند داستانی، ناتمام)
• ۱۳۴۱ – فیلم کوتاه خواستگاری
• ۱۳۴۴ – خشت و آینه
• ۱۳۵۳ – اسرار گنج درهٔ جنّی

تپه‌های مارلیک، اثر برتر استاد گلستان

بسیاری از افراد تپه‌های مارلیک را از برترین آثار هنری تاریخ ایران می‌دانند. این اثر ابراهیم گلستان توانست نام او را به‌عنوان یکی از برترین کارگردانان مستند سینمای ایران معرفی کند. تاریخ ساخت این مستند فوق‌العاده به سال هزار و سیصد و چهل و دو باز می‌گردد.

جالب است بدانید که این مستند در سال‌های اخیر دوباره با استفاده از تکنیک‌های ویژه تصویری ترمیم شد تا بتوان آن را با کیفیت بیشتری برای علاقه‌مندان به این اثر پخش کرد. نخستین پخش این نسخه ترمیم‌شده از تپه‌های مارلیک در سال دو هزار و نوزده میلادی بود، جایی که این اثر دوباره در جشنواره بین‌المللی ونیز پخش شد.

در نگاه اول شاید تصور شود که اثر تپه‌های مارلیک ابراهیم گلستان به‌طورکلی درباره تحقیقات آثار باستانی در منطقه مارلیک است،‌ اما این موضوع را می‌توان تنها یک لایه بر روی داستان اصلی مستند، یعنی پیشرفت و کسب روزگاری بهتر دانست.

تپه‌های مارلیک از جمله معدود مستند‌های ایرانی به شمار می‌آید که با مدت‌زمان بسیار کم خود (حدوداً پانزده دقیقه!) توانسته است نظر بسیاری از منتقدان خارجی و داخلی را به خود جلب کنند. منتقدان دلیل این امر را سادگی کلی مستند تپه‌های مارلیک در کنار پیچیدگی‌های موضوعی این مستند می‌دانند. افراد زیادی در سراسر جهان مستند تپه‌های مارلیک را به‌عنوان یک الگو برای تولید مستند‌های خود قرار داده‌اند، همین امر خود نشان‌دهنده کیفیت بالای این مستند جذاب است.

نمونه‌ای از اشیای پیدا شده در تپه مارلیک

گنجینه‌های گوهر، یکی از بهترین مستند‌های ایران

یکی از آثار کمتر شناخته شده استاد ابراهیم گلستان، گنجینه‌های گوهر است. این فیلم نیز به شکل مستند تهیه شد تا علاقه‌مندان این هنرمند بتوانند بار دیگر شاهد هنرنمایی او باشند.  تاریخ ساخت این فیلم مستند به سال هزار و سیصد و چهل و پنج باز می‌گردد، یعنی تقریباً چهار پس از اثر بسیار موفق تپه‌های مارلیک.

استاد ابراهیم گلستان در این اثر سعی کرده است به بررسی بیش از ۳۰۰ سال پادشاهی ایران بپردازد، البته تمرکز اصلی این اثر بر روی مشخص‌کردن گنجینه‌های گران‌بهای موجود در بانک مرکزی ایران بود. موسیقی زیبای استاد حسین دهلوی از جمله نکات شاخص مستند گنجینه‌های گوهر به شمار می‌آید که باعث شده است تا این اثر یک اثر جاودان باقی بماند.

این فیلم مستند به دستور مستقیم رئیس اسبق بانک مرکزی شاهنشاهی یعنی مهدی سمیعی تولید شده بود. جالب آن است که پس از تهیه و ساخت فیلم، مجوز پخش آن در اکثر سینماهای کشور داده نشد و بسیاری از مردم کشور نتوانستند در زمان تولید این اثر آن را مشاهده کنند.

امروزه این اثر استاد ابراهیم گلستان نیز همانند سایر آثار مستند وی ترمیم شده است تا علاقه‌مندان بتوانند با نهایت کیفیت ممکن از این اثر جاودان لذت ببرند. مدت‌زمان این اثر مستند نیز دقیقاً به‌اندازه مستند تپه‌های مارلیک، پانزده دقیقه است؛ بنابراین،‌ اگر به دنبال بهترین آثار مستند استاد گلستان هستید باید در کنار تپه‌های مارلیک، اثر دیگر این استاد یعنی گنجینه‌های گوهر را نیز مشاهده کنید. خوشبختانه هر دوی این آثار امروزه در سطح اینترنت پخش شده‌اند.

تصویری از جواهرات نشان‌داده‌شده در فیلم مستند گنجینه‌های گوهر

مروری بر آثار ابراهیم گلستان

ابراهیم گلستان ، یک نویسنده و یک منتقد ادبی بی نظیر در تاریخ ادبیات ایران بود. در ادامه برخی از نوشته ها و مصاحبه های او را با هم می خوانیم :

• برای من فرق نمی‌کنه نوشتن قصّه، حرف زدن، فیلم مستند یا فیلم غیر مستند . وقتی به شما یک فنجون می‌دن که آب بخورید توی فنجون آب می‌خورید، وقتی یه قدح شربت آبلیمو می‌دن توی قدح شربت آبلیمو آب می‌خورید.
• قصه گفتن تنها یک فرم دارد و آن درست گفتن است. غیر از درست گفتن، هرجور شما قصه بگویید، قصه را درست نگفته‌اید. واضح است که هرچه می‌خواهید بگویید، باید راه درست گفتن‌ش را پیدا کنید. نقطهٔ آغازتان را پیدا کنید؛ و نقطهٔ آغاز نه فقط گفتن، بلکه نقطهٔ آغاز و انتهای دیدن‌تان و این‌که چه می‌خواهید بگویید. از هر قصه‌ای که می‌خواهید بگویید، چه چیزی می‌خواهید دربیاورید. چه حرفی را می‌خواهید بزنید. نه این‌که دیالوگ اشخاص چیست، بلکه چه مسئله‌ای را می‌خواهید مطرح کنید.
• تصویرپردازی اگر به پیشرفت قصه و پیشرفت آنچه می‌خواهید تعریف کنید کمک کند، باید باشد و کمک کند؛ ولی اگر مثلاً شما تاجر باشید و بخواهید پارچه بفروشید، بعد شروع کنید بگویید که منظرهٔ شهر این‌طوری است و اگر روی پشت بام بازار برویم، آسمان این‌جوری است و… ‏چه ارتباطی به پارچه‌ای که می‌خواهید بفروشید دارد؟
• جست‌وجو وقتی به نتیجه برسد، نتیجه‌اش همیشه نو است. بی‌جست‌وجویی کهنه بودن نیست، مرده بودن است.
• اصلاً آدم ماتش می‌برد که چگونه این مملکت، این‌چنین خنگ شده است. چه‌جوری نمی‌فهمند، چه‌جوری نمی‌فهمند که باید چه‌کار کنند. چه بگویم دیگر؟! اصلاً گفت‌وگو ندارد… واقعاً گفت‌وگو ندارد.
• هنر از درستی می‌آید. درستی است که مطرح است نه دشواری، نه رسم و عادت و باری به هر جهت کاری

سوالات متداول

۱- ابراهیم گلستان کیست ؟

سید ابراهیم گلستان ( تقوی شیرازی) ، نویسنده ، هنرمند و منتقد ادبی به نام ایرانی ، به تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۰۱ در شیراز دیده به جهان گشود . وی یکی از چهره های تاثیر گذار در تاریخ ادبیات و هنر ایران است . وی تحصیلات ابتدایی خود را در شیراز دنبال کرد و زمانی که دیپلم گرفت به تهران رفت تا که در دانشکده ی حقوق تهران به تحصیلاتش ادامه دهد .

۲- اولین افتخار و کسب مقام ابراهیم گلستان چه سالی و برای چه اثری می باشد ؟

ابراهیم گلستان برای اولین بار توانست در حوزه ی مستند برای ایران یک جایزه ی بین المللی به ارمغان بیاورد . وی با ساخت مستندی به نام یک آتش در سال ۱۳۴۰ موفق شد که به جشنواره ی ونیز راه پیدا کند و در جشنواره ی ونیز توانست مدال برنز از این جشنواره بگیرد و اولین مستند سازی باشد که در ایران توانسته است راه به یک جشنواره ی بین المللی ببرد و جایگاه ویژه ای پیدا کند و موفق به کسب یک مقام شود. وی پس از آن به سراغ ادبیات رفت .

۳- اولین کتاب منتشر شده گلستان را نام ببرید ؟

اولین کتابی که از وی منتشر شد ، کتابی بود به نام ” به دزدی رفته ها ” که بسیار نیز با اقبال مواجه شد و ظهور یک نویسنده را در ادبیات ایران گواهی داد .

۴- ۵ اثر از آثار ابراهیم گلستان را با ذکر سال سال انتشار نام ببرید ؟

• ۱۹۴۸ – آذر، ماه آخر پاییز (۷ داستان)
• ۱۹۵۵ – شکار سایه (۴ داستان)
• ۱۹۶۷ – جوی و دیوار و تشنه (۱۰ داستان)
• ۱۹۷۴ – اسرار گنج درهٔ جنّی
• ۱۹۷۵ – مد و مه (۳ داستان)