سعدی

در این بخش از زندگینامه نویسندگان آشنا می شویم با ” سعدی “، نویسنده و شاعر ایرانی و خالق کتاب‌های ” بوستان و گلستان”، که در مقاله پیش رو برای شما کامل شرح داده می شود

سعدی و هر آنچه که باید از زندگی و آثارش بدانید

تاریخ نویسندگی، فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است. در فرازوفرود این دشت عظیم، نام‌هایی نهفته است که هرکدام برگی از هویت و شناسنامه‌ی نویسندگی در سرتاسر جهان را رقم زنده‌اند.

مطالعه‌ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها، نمایی هرچند کوتاه و گذرا، اما عمیق و قابل تأمل به ما هدیه می‌کند.

در دل هر یک از کلمات آنان، گنجینه‌ای از رازها و معانی نهفته است و در پیاپی سطور پربار آنان، رازهایی برای نویسندگان. قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه وزندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش‌ازپیش آشنا شویم و از این هم‌صحبتی ها خوشه‌ای چند پی توشه‌ی نویسندگی خود برداریم.

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” سعدی “، نویسنده و شاعر ایرانی و خالق کتاب‌های ” بوستان و گلستان” را ورق می‌زنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه سعدی

در باب تاریخ تولد سعدی بین صاحب‌نظران اختلاف‌نظر بسیاری وجود دارد و اما به دلیل عدم وجود منبع تاریخی دقیق و مستقل دو تاریخ ۶۰۶ هجری قمری و ۵۸۵ هجری قمری ذکرشده‌اند.

یان ریپکا معتقد است تاریخ تولد سعدی بین سال‌های ۶۱۰ تا ۶۱۵ است که توسط مورخ و ادیب، عباس اقبال مطرح‌شده است.

نام او مصلح الدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف و البته نام کوچک او ” مصلح ” از نام پدربزرگ پدری‌اش اقتباس‌شده است.

پدر وی علاوه بر آنکه ملازم دربار سعد بن زنگی بود به علوم دینی هم اشتغال داشت. سعدی از عشق و آموزه‌های خردمندانه پدر بسیار یاد می‌کند.

سعدی ۱۲ ساله بود که پدرش درگذشت و بعدازآن زیر نظر مسعود بن مصلح الفارسی، پدربزرگ مادری‌اش بزرگ شد.

او از کودکی، علوم ادبی و شرعی را در شیراز یاد گرفت. وی خواهرزاده‌ی دانشمند و فیلسوف سرشناس، قطب‌الدین شیرازی است.

سعدی به علت حمله مغول به ایران در زمان سلطان محمد خوارزمشاه و حمله سلطان غیاث‌الدین خوارزمشاه در ۶۲۰ هجری قمری و اوضاع نابسامان آن زمان، شیراز را ترک کرد و راهی بغداد شد.

وی از ۶۲۳ هجری قمری تحصیل در مدرسه نظامیه بغداد را آغاز کرد. مدرسه‌ای که به دستور خواجه نظام الملک (وزیرمشهورسلجوقیان) در ۴۵۹ هجری قمری تأسیس شده بود؛ آنجا شبانه‌روزی بود و دانشجویانش درس‌های صرف و نحو، عربی، قرآن، فقه، حدیث، اصول، طب، فلسفه و نجوم را می‌آموختند.

تربیت قاضی و فقیه و محدث اهل سنت هدف اولیه و اصلی تأسیس نظامیه بود. از سال ۴۸۴ هجری قمری امام محمد غزالی تدریس در نظامیه را آغاز کرد و وی تأثیر بسیاری در محتوا و نظام آموزشی آن دوران گذاشت.

کتاب احیا علوم الدین از مهم‌ترین کتاب‌های درسی مدارس نظامیه محسوب می‌شد. مدارس نظامیه سد محکمی در برابر تفکر اسماعیلیه بودند چراکه مروج فقه شافعی و کلام اشعری بودند.

سعدی در بغداد نزد استادان بزرگی مانند سبط بن جوزی و شهاب‌الدین عمر سهروردی، بهره فراوانی برده است.

سعدی پس از به اتمام رساندن تحصیلات خود در نظامیه فعالیت خود را به‌عنوان واعظ آغاز کرد و به همین علت در شهرهای گوناگون مانند دمشق، بعلبک به تدریس و موعظه پرداخت؛ وی همچنین به حجاز، شام، آسیای صغیر، هندوستان، ترکستان، غزنین، آذربایجان، فلسطین، چین، یمن و آفریقای شمالی سفرکرده است.

البته برخی صاحب‌نظران معتقدند که بعضی از این سفرها جنبه‌ی داستان‌پردازی داشته‌اند.

سعدی در ۶۵۵ هجری قمری به شیراز برگشت و در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف مستقر گشت.

سعدی همانند پدر به دربار رفت‌وآمد پیدا کرد و به حاکم آن زمان فارس بسیار نزدیک شد. وی در ۶۵۵ هجری قمری بوستان را نوشت و به حاکم فارس تقدیم نمود.

با توجه به شواهد و مدارکی در گلستان، محمدعلی همایون کاتوزیان (منتقد ادبی) عقیده دارد که وی بعد از نوشتن بوستان دچار افسردگی می‌شود و فکر می‌کند عمر خود را به‌راحتی هدر داده است و به همین دلیل کار را رها می‌کند اما یارانش او را به نوشتن کتاب جدید تشویق می‌کنند.

کمتر از یک سال بعد در ۱ اردیبهشت ۶۵۶ هجری قمری در ۵ یا ۶ ماه کتاب گلستان را نوشت و آن را به سعد بن ابوبکر زنگی تقدیم کرد. نگارش بوستان و گلستان، سعدی را به شهرت و بلندآوازگی رساند.

او زندگی را صرف سرودن شعر و مراقبه و تقدیم شعر و نصیحت به امیران و رعایا و گرفتن هدیه از آنان کرد.

سعدی با شمس‌الدین محمد جوینی و عطا ملک جوینی، وزیران دربار ایلخانی که اهل شعر و سخن بوده‌اند ملاقات و مکاتبات داشته است. او یک‌بار به حج می‌رود و در مسیر بازگشت از آذربایجان به دیدار آنان می‌رود و در آن سفر پادشاه وقت ایلخانان را نصیحتی می‌کند. وی در ۲۷ ذی‌حجه ۶۹۰ هجری قمری درگذشت.

آثار سعدی

• بوستان
• گلستان
• غرلیات
• هزلیات

مروری بر آثار و اندیشه ها سعدی

سعدی (علیه‌الرحمه) یکی از بلند آوازه‌ترین شاعران خاک پاک ایران است.

آوازه‌ی شهرت او نه تنها در ملت ایران، بلکه در ملل گوناگون پیچیده و او را یکی از سرآمدان تاریخ ادبیات جهان می‌دانند.

سعدی را همگان نیک می‌شناسند. سعدی استاد سخن بود و آموزگار عشق.

اگر بخواهیم نگاهی دقیق به شخصیت و آثار سعدی داشته باشیم باید صورت‌های گوناگون شخصیت او و آثار او را در کنار هم گذاشته و آن‌ها را مورد بررسی قرار دهیم. شخصیت سعدی در هرکدام از آثارش دچار یک انقلاب است.

ابعاد درون شناختی سعدی بسیار وسیع است و سعدی را نمی‌توان به‌هیچ‌وجه دریکی از آثارش خلاصه کرد و او را شاخت. سعدی در بوستان و گلستان یک ناصح و یک استاد است و در غزلیاتش یک عاشق شوریده و در هزلیاتش یک طنزپرداز بزرگ.

این‌چنین شمایی از سعدی ما را بدان سو می‌کشاند که ما نخست سعدی را در آثار و سپس در بعد شخصیتی شناسایی کنیم.

اگر بخواهیم از بوستان و گلستان به دروازه‌های اندیشه‌ی سعدی رجوع کنیم درمی‌یابیم که سعدی در نقش یک ناصح و استاد درس زندگی به ما می‌دهد.

درواقع یکی از وجوه آثار سعدی آن است که زندگی را به کام آدمیان گواراتر کند. از نگاه سعدی طراوت زندگی انسان درگرو اخلاق و آگاهی از نقش او در جای‌جای این جهان هستی است.

او در باب جوانی، سیرت پادشاهان و.. سخن‌های بسیار گفته است و همه‌ی این‌ها در کنار هم آثاری را به وجود آورده است که می‌توان از آن به‌عنوان درس‌نامه ی اخلاق یادکرد.

درون مایه‌ی اشعار سعدی و نثر سعدی در بوستان و گلستان که کتابی سراسر زندگی و اخلاق است بسیار وسیع است.

او در هر باب از گلستان سیمای انسان را در مقام‌ها و سنین مختلف به تصویر می‌کشد و درکی متفاوت از هر برهه‌ی زندگی آدم به همراه معانی عمیق را به آدمی هدیه می‌کند.

او مفاهیمی چون مردم‌داری را در باب پادشاهان ذکر می‌کند و آنان را به حفظ آزادی‌های اجتماعی و همچنین عدم ظلم به رعیت راهنمایی می‌کند.

در اخلاق درویشان قناعت و جوانمردی را می آموزد و در باب قناعت درس‌هایی برای زندگی آسوده و بی تعلق به جهان هستی می‌دهد.

همچنین او ایام جوانی را بسیار ستایش می‌کند و جوانی را یکی از ارکان‌های مهم در زندگی هر شخصی می‌داند.

تمامی آنچه سعدی در آثارش ذکر کرده است، حاصل یک جهان‌بینی عظیم است. این جهان‌بینی عیناً به دنبال جهان‌بینی (دیدن جهان) به وجود آمده است.

او سفر بسیار کرده است و در دل هر سفر تجربیات فراوان آموخته است و این تجربیات همگی با کلام و دانش او تبدیل به یک گنجینه‌ی عظیم در باب روش زندگی در بوستان و گلستان شده است.

اما از این بعد از شخصیت سعدی که گذر کنیم، در غزلیات او شخصی را می‌بینیم که گویی کرسی تدریس را رها کرده است و به دنبال عشقی زمینی و گاه آسمانی دل به صحراها زده است و هم‌نشین مردمان جهان شده است و شوریدگی را خط‌مشی زندگی خود قرار داده است.

این شمای زندگی سعدی در غزلیات اوست. از چنان استاد سخنی که در باب اخلاق می‌گفت، یک عاشق شوریده‌ای ظهور می‌کند که جان در ره معشوق داده است و بس.

در باب شخصیت سعدی باید این نکته را عرض کرد که سعدی به خلاف نویسندگان دیگر، انقلاب ابعاد شخصیتی دارد.

اگر دیگر نویسندگان ما اختلافاتی در ابعاد شخصیتی خود در آثارشان داشته باشند، سعدی یک انقلاب ابعاد را داشته است.

تفاوت این دو واژه را می‌توان این‌گونه گفت که فردی چون مولانا که دارای اختلاف ابعاد است در همه حال عاشقی می‌آموزد و عشق‌ورزی می‌کند، اما قالب‌های او گاه‌گاه متفاوت می‌شود و از دل نثر به شعرهای موزون می‌رسد و همچنان درون‌مایه یکی است و آن عشق است و بس.

اما سعدی از نثر موزون اخلاقی به غزلیات عاشقانه و به هزلیات طنز پردازانه سفر می‌کند.

هیچ‌کدام از اینان یک مسیر مشخص را طی نمی‌کنند. بلکه هرکدام مرزی جداگانه دارند و موضوعاتی سرشار از نکات نو.

تفاوت اصلی در میان اختلاف و انقلاب ابعاد در آثار سعدی با سایرین این است که مرزهای تحول در کارهای سعدی را قالب‌های ادبی تعیین نمی‌کنند، بلکه تحولات شخصیتی و قالب‌های محتوایی تغییر می‌دهند.

سعدی یک اسطوره‌ی همتا در نگارش آثار ادبی بوده و همچنین در شخصیت، یک شخصیت والا و فوق‌العاده بزرگ‌منش بوده است. در زیر بخشی از کتاب ارزشمند گلستان را می‌خوانید.

” یکی از ملوک با تنی چند خاصان در شکارگاهی به زمستان از عمارت دور افتادند تا شب در آمد خانه دهقانی دیدند ملک گفت شب آنجا رویم تا زحمت سرما نباشد یکی از وزرا گفت لایق قدر پادشاه نیست به خانه دهقانی التجا کردن هم اینجا خیمه زنیم و آتش کنیم .

دهقان را خبر شد ما حضری ترتیب کرد و پیش آورد وزمین ببوسید و گفت قدر بلند سلطان نازل نشدی ولیکن نخواستند که قدر دهقان بلند گردد.

سلطان را سخن گفتن او مطبوع آمد شبانگاه به منزل او نقل کردند بامدادانش خلعت و نعمت فرمود شنیدندش که قدمی چند در رکاب سلطان همی‌رفت و میگفت

ز قدر و شوکت سلطان نگشت چیزی کم

از التفات به مهمانسرای دهقانی

کلاه گوشه دهقان به آفتاب رسید

که سایه بر سرش انداخت چون تو سلطانی “.

حکایتی از گلستان سعدی