تاریخ نویسندگی

سیری در تاریخ نویسندگی

ما در مقاله چگونه نویسندگی را شروع کنیم ؟ مبانی را یاد گرفتیم حال می خواهیم سیری در تاریخ نویسندگی را از سری مقالات آموزش نویسندگی با هم یاد بگیریم.

تاریخ نویسندگی پر از ارقام و اعداد است و در آن نام های بسیاری یافت می شود که هر کدام به نوعی سطری از تاریخ نویسندگی را رقم زده اند.اما فارغ از این اعداد ، ارقام ، سالها و نام ها ، تاریخ نویسندگی یک روی دیگر دارد و آن بعد آموزشی و محتوایی تاریخ نویسندگی است.

هنگامی که ما در مسیر یادگیری نویسندگی قرار می گیریم ، باید درکی از تحولات تاریخ نویسندگی داشته باشیم چرا که آنگاه می توانیم به مناسبات زمانه ی خود و مقتضای نیاز جامعه و حال حاضر دنیا ، نوشته های خود را تنظیم کنیم و این تمام هدف ما از ارائه ی یادداشتی به نام ” سیری در تاریخ نویسندگی” است.

شاید اگر ما نیز به سان کتاب های تاریخ و یا دانشنامه ها ، این یادداشت را پر از سال ها و نام ها می کردیم ، شما هرگز رغبت به خواندن آن نمی کردید ، اما اکنون می خواهیم به شما بگوییم که در چه دورانی زندگی می کنید و در عقبه ی این دوران چه روزگاری و چه خط مشی پر فراز و نشیبی سپری شده است.

نویسندگی و تاریخ نویسندگی در طول تاریخ حتی از لحاظ کاربردی نیز صورتی نو بخود گرفته است و کاربرد آن نیز تغییر کرده است.

در صورتی دیگر ، نویسندگی دارای شکاف مضمونی شده است ، از این شکاف می توان در قالب همان ژانر ها و سبک ها یاد کرد و بسیار اتفاق دیگری که این نوشته به شما از زوایای پنهان نویسندگی می گوید.

ما در این جا تاریخ نویسندگی را به چندین دوره تقسیم کرده ایم که این تقسیم بندی بسیار منحصر بفرد است.

در هیچ کتابی و در هیچ مقاله ی دیگری شما با چنین تقسیم بندی در مورد تاریخ نویسندگی روبرو نیستید.

هدف ما از این تقسیم بندی  ، یک تقسیم بندی آموزشی در جهت آموزش نویسندگی بوده است. مسیر مطلوب ما در تاریخ نویسندگی ، به هدفی نظیر موفقیت در نویسندگی ختم می شود ، پس برای رسیدن به این هدف ، ابزار ما نیز باید از جنس آن باشد.

دوره های زیر بر اساس یک شمای کلی از تحولات آثار ، افکار تا تحولات اجتماعی و فرهنگی به شما می دهد.با ما همراه باشید تا روی دیگر سکه ی تاریخ نویسندگی را با یکدیگر ورق بزنیم.

1. پیدایش خط

در تاریخ نویسندگی سنگ نگاره ها و نقش ها و نقاشی های روی غارها ، روزگاران بسیاری ابزار ارتباطی بین مردم بوده است.هر چند که بسیار از زبانشناسان آن را نیز نمودی از خط میدیدند ، اما بنا بر یک اصل و آن ” تفسیر پذیری در مضمون” هرگز آن را یک خط نخواندند.

تفسیر پذیری در مضمون ، در یک نمای کلی بدین معنا است که هیچگاه نمی توان میان دو نقاشی که توسط یک فرد در یک منطقه کشیده است ، قراردادی ثابت برای ارتباط برقرار کرد.

در تاریخ نویسندگی یک نقش می توانسته حاصل احساسات و باورهای یک انسان از شکار یک حیوان باشد و همان نقش از نظر دیگری به معنای خطر حیوان وحشی خطاب می شده است.

پس این عدم وجود یک مضمون واحد از هر نقش ، تفسیر پذیری را گوناگون می کرده و این اصل قراردادی بودن خط در جهت انتقال یک مفهوم واحد را زیر سوال می برده است.

از این رو هیچگاه  آن را خط قلمداد نکردند.هیچ کس نمی داند که نخستین قراردادهایی که بعنوان خط شناخته شد ، دقیقا از کجا و از کدام انسان نشات گرفته است ، اما رواج آن را می توان در مبدایی نزد اقوام ساکن بین النهرین دانست.

بنا بر آنچه تاریخ می گوید و ما نیز بدان از لحاظ محتوایی بیش از پیش صحه می گذاریم ، در تاریخ نویسندگی خط از سومری ها به یک قرارداد میان فردی و فرا فردی تبدیل گشت.

سومری ها نخستین اقوامی بودند که سنگ نگاره ها را به سنگ نوشته ها تبدیل کردند و کتبیه های ماندگاری از خود بجای گذاشتند.

نخستین استفاده از خط با عامل پیدایش آن یکی گشت و آن ” وضع قراردادها و قانون ها ” بوده است.

اما در جوانب آن صورت وضع این قوانین عمدتا روایی بود.چیزی شبیه یک داستان یا یک حکایت ذکر می شد و در درون آن روایت ، وضع قوانین می شد.نمونه ی بارز آن اثر طلایی ” گیل گمش” بوده است.

سومری ها گیل گمش را بر اساس یک روایت درونی از یک موجودی نیم زمینی و نیم آسمانی و یا نیم انسان و نیم فرشته ( و برخی گفته اند حیوان) ، بنا کردند.

آن ها در آنجا قوانین جمعی و جامعه را بر کتیبه هایی بنا کردند و ” جامعه” و مفهوم آن را شکل دادند.این نخستین بارقه ی تاثیر گذاری خط بر جوامع در تاریخ نویسندگی بوده است.

۲٫عصر ارتباط ، صلح و دشمنی

در تاریخ نویسندگی یکی از ویژگی های بارز خط ، ارتباط مداری آن بود.

نسل ها گذشت . حکومت های پادشاهی بر سر کار آمدند.هر کدام در دل خود روایت ها و جنگ ها و صلح ها داشتند و هر کدام برای خود اعتباری قائل بودند.

نوشتن و نویسندگی به کمک هر کدام از این پادشاهان و حکوممت ها آمد.آنان اعتبار نامه های خود را بر دیوارها و بناهای تاریخی ماندگار خود ثبت کردند و از حکومت خود گفتند.

یکی از شاهکارترین اعتبارنامه های تاریخ منشور کوروش است ، که از آن به عنوان نخستین منشور حقوق بشر در دنیا نیز یاد می کنند.

کمی تاریخ پیش تر آمد و ارتباط صورتی دیگر گرفت.واژه ها جان پیدا کردند.

نامه نگاری آغاز شد.نامه ای حکومتی را به باد می داد و نامه ای بقای جان صدها هزار نفر را تامین می کرد.با آغاز نامه نگاری شغل نویسندگی نیز در کاخ ها اعتبار یافت.

نامه نویس ها و یا نویسندگان درباری و حکومتی ، هر آنچه شاه اختیار می کرد به نثری وزین در خطوط زیبا رقم می کردند و آن را برای ارسال به منطقه ی دیگری آماده می کردند.

این مسئله حتی مشکلاتی نیز برای نویسندگان بوجود می آورد .

اگر نامه ای مورد قبول شاهی واقع نمی گشت و کوس جنگ به صدا در می آمد ، شاهان به دلیل غرور شاهانه ی خود ، هیچگاه معنای کلام خود را زیر سوال نبرده و قلم نویسنده را زیر سوال می بردند و او را از زندگی ساقط می کردند.

همین امر باعث می شود که نویسندگان نامه های درباری و شاهی ، علاوه بر نوشتن نامه ها ، به روایت تاریخ نیز دست بگذارند.

تا اگر روزی به هر دلیلی زیر تیغ رفتند ، افرادی با خوانش نوشته های آنان به بی گناهی و برائت او پی ببرند.

این امر هر چند قصدی دیگر داشت ، اما باعث پیدایش تاریخ نویسی گشت.در تاریخ نویسندگی، تاریخ نویسی نیز پیش از این صورت های گوناگون داشت اما بنای منظم آن از دل نوشته های تنظیم شده ی فاتحان و صاحب منصبان آغاز گردید.

و این آغاز عصری دیگر به نام عصر پیدایش دانش گشت.

۳٫پیدایش و ترویج علوم

در تاریخ نویسندگی تاریخ پیدایش علم به مراتب پیش تر و با سرعت بیشتری از تاریخ پیدایش خط و نوشتار حرکت کرده است.

اما برای پی بردن به تاریخ علم ، تنها یک چیز نیازست و آن تامل در واژه ی ” تاریخ علم” . مقدم بودن تاریخ بر علم تنها یک چیز را به ما ثابت می کند و آن اینست که :

ثبت تاریخ وابسته به نوشتار و خط بوده است و تا نوشتار و خطی پدید نیامده بود ، علم نیز صورت ثبتی و استنادی در جوامع نداشته است.

خط و نوشتار در این دوره از صورت قراردادی خود بیرون آمد و از “متن” تبدیل به ” فرا متن” گردید و “نویسندگی” به معنای واقعی شکل گرفت.

پیدایش قالب های گوناگونی از نویسندگی ، سیری را رقم میزند که شاید به جرئت پربار ترین سیر تاریخ یعنی سیری در تاریخ نویسندگی را رقم می زند.

در این دوره بزرگان نویسندگی روی کار آمدند.قالب های متوعی از نویسندگی معرفی شد.صاحبان علمی که تا آن زمان ،تنها بصورت شفاهی به مراودات علمی می پرداختند ، با نوشتن کتاب به ثبت نظرات و اندیشه های خود پرداختند.

و این آغاز عصر روشنگری و روشنفکری در تاریخ نویسندگی بود.

4. عصر روشنگری و روشنفکری

در تاریخ نویسندگی کتاب ها وارد جامعه شدند.

نویسندگان روی کار امدند.حکومت ها با رویکردی به نام نقد نیز مواجه شدند.آزادی بیان صورت دیگری به نام آزادگی نگارش را به خود دید و همه ی این ها دستمایه ی عصر روشنفکری و روشنگری بود.

یکی دیگر از مزایای این عصر روشنگری و روشنفکری در تاریخ نویسندگی، دست به دست شدن نوشته ها و ورود ترجمه به حوزه ی نویسندگی بود.

در این عصر حتی آموزش نویسندگی نیز صورت گرفت و اگر در تاریخ نگاه کنیم کسانی چون سقراط ، افلاطون و سعدی از پیشگامان این آموزش ها بودند.

در کنار نویسندگی نیز مسائلی دیگر پدید آمد.اخلاق نویسندگی از همان مسائل است که بحثی از آموزش نویسندگی گردید و صورت اجتماعی نویسندگی نیز متحول گردید.

در گام بعدی اما همه ی توجهات سراغ نویسندگان رفت.نویسندگان صاحب یک شان اجتماعی شدند و نویسندگی خود یک مقام اجتماعی به حساب آمد.

این امر باعث شد که شکاف طبقاتی گریبان نویسندگی را بگیرد.

نویسندگی که روزی مبدا آزادی ها بود و مبدا علوم ، در این عصر دچار تحولی گشت و برای نخستین بار نویسندگی در خدمت حکومت ها قرار گرفت و حهت دار گردید.

تمامی قالب ها ناگهان به جای استفاده در علومی چون اخلاق و فلسفه و طب و … ، جای خود را به مدح پادشاهان دادند.

غربال نویسندگی در این دوره ی تاریخی رخ داد و نویسندگان در این دوره از تاریخ نویسندگی، به دو دسته ی فاخر و بازاری تقسیم شدند.

۵٫نویسندگی برای همه

در تاریخ نویسندگی این دوره از تاریخ کمی برای ما مشهود تر است.روند عصر روشنفکری و روشنگری فراز و نشیب های بسیاری پیدا کرد و تقریبا در دریای مواج سیاست های حاکم بر کشورها ، کم یا بیش دچار پست و بلندی هایی شد.

اما در دوره ای ، نویسندگان متوجه یک رکود بی سابقه در سطح نوشته ها شدند.آنها قالب های نوشتاری را بسیار محدود دیدند.

این محدودیت نیز عمدتا در بحث قالب های عرضه صورت گرفت.آنها ناگاه متوجه شدند که مدام در یک روند بسیار تکراری غوطه می خورند و بازدهی ندارند.

از سویی دیگر حکومت ها نیز برای اعلان وضعیت های مستمر خود دچار این مشکل شدند.

ناگهان قالب های عرضه کمی متفاوت گشت.روزنامه ها به میدان آمدند.کتابچه ها به میان آمدند.کارت پستال ها و لوح نگاره ها به میان آمدند.نویسندگی از یک قالب خشک و سنتی در آمد و به یک روند بسیار پویا تبدیل شد.

همینطور با قدرت گرفتن صنعت چاپ ، مشاغلی نیز به این حوزه افزوده شد.همانطور که قالب های نوشتاری رشد و توسعه می یافتند ، نیاز به آموزش ها در این سطوح نیز توسعه یافتند.

آموزش نویسندگی ، نه تنها به روش سنتی بلکه کم کم وارددانشگاه ها و مراکز علمی گردید و صورت جدیدی را به خود تجربه کرد.با رشد دانشگاه ها و نیاز علم به دانشگاه ها صورت دیگری از نوشته ها نظیر مقالات دانشگاهی نیز معرفی گردید و سیر نویسندگی بیش از پیش دستخوش تحول های مثبت شد.

اما تاریخ نویسندگی تنها به همین نقطه ختم نشد.با پیدایش و گسترش اینترنت در دهه های اخیر و روی کار آمدن وبلاگ ها و بعد از آن پیدایش پیام رسان ها ، نوشتار شیوه ای دیگر گرفت.

شیوه ای که یک هدف بیش نداشت ، ” نویسندگی برای همه.” .

هر چند که این امر مزایا و معایب فراوانی را برای جامعه نویسندگان و تاریخ نویسندگی بهمراه داشت اما در کل اگر نگاهی به روند تاریخی و سیر صعودی تاریخ نویسندگی داشته باشیم در می یابیم که هیچگاه پویایی در نویسندگی به ضرر امر نوشتن ختم نشده است.

امروزه دیگر می توان نوشت و این امر حتی بی هزینه و سهل در اختیار است.امروزه می توان دوره های آموزش نویسندگی را نیز پشت سر گذاشت و بدون هیچ هزینه ی گزافی صاحب علوم نویسندگی شد.

آنچه در این مرحله بسیار اهمیت دارد ، به روز بودن است.امروزه دیگر همه می نویسند  و ما بعنوان نویسنده باید به نوعی نوشته هامان را چنان پخته و منحصر بفرد کنیم که تبدیل به یک قطب و یک وزنه در نویسندگی شویم تا طی آن ، نوشته ی ما مخاطبان خودش را بیابد.

آینده ی نویسندگی و صورت تاریخ نویسندگی در جهان مدرن ، کاملا با شتاب در حال حرکت است و هیچ مقصدی برای آن نمی توان تعیین کرد و حتی نمی توان آن را پیش بینی کرد.

این امر همیشه ثابت بوده است ، هیچگاه حتی کسی ظهور روزنامه را پیش بینی نمی کرد و هیچ کس چیزی به نام وبلاگ را در ذهن خود مرور هم نکرده بود.اما اتفاق افتادند.در آینده نیز همین خواهد شد.اما یک اصل همیشه ثابت است.

قالب های نویسندگی و نوشتن ، هیچگاه از مدار مطالعه محوری و آگاهی محوری خارج نمی شود.

هر میزان نیز قالب و محل عرضه داشته باشیم ، نهایتا باید رویکردی آگاهانه به نویسندگی و تاریخ نویسندگی پیدا کنیم. در نتیجه اگر همیشه و هر زمان دانش خود را به روز کنیم و بر مطالعات خود بیفزاییم و قلم خود را طراوتی نو ببخشیم ، می توانیم در این دریای مواج ، کشتیران ماهری باشیم .

سوالات متداول

۱- عصر روشنگری و روشنفکری را توضیح دهید ؟

یکی از مزایای این عصر روشنگری و روشنفکری در تاریخ نویسندگی می باشد که دست به دست شدن نوشته ها و ورود ترجمه به حوزه ی نویسندگی بود .

۲- آموزش یافتگان عصر روشنگری و روشنفکری را نام ببرید ؟

در این عصر حتی آموزش نویسندگی نیز صورت گرفت و اگر در تاریخ نگاه کنیم کسانی چون سقراط ، افلاطون و سعدی از پیشگامان این آموزش ها بودند.