تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است.

در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند.

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند.

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان.

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” بابا طاهر ” ، شاعر ایرانی و خالق مجموعه اشعار “دوبیتی های بابا طاهر” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه

از خاندان، تحصیلات و زندگی بابا طاهر اطلاعات صحیحی در دست نداریم .

در یکی از دوبیتی‌های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد بیان کرده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری وصول یافت.

اما رشید یاسمی با استناد به همان دو بیتی و اشاره به اهمیت عدد ۱۰۰۰ نزد اغلب ملل بر این باور است که مقصود باباطاهر از واژه الف سال ۱۰۰۰میلادی بوده و در نتیجه مقارن سالهای ۳۹۰ و ۳۹۱ (برابر با ۱۰۰۰ میلادی) چشم به جهان گشوده است.

بنا به قلم راوندی در راحهالصدور، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری با طغرل سلجوقی دیدار کرده و توجه اورا نیز کسب کرده است.

او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان از دنیا رفت .آرامگاه باباطاهر در شمال شهر همدان و در میدانی به نام وی واقع است.

این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ بنا و در سال ۱۳۸۳ مورد مرمت قرار گرفته است. بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی گردیده بود.

در قرن ششم هجری برجی آجری و به شکل هشت ضلعی بوده است. در دوران حکومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن احداث می شود.

درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری حاصل شد که دارای کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم‌اکنون درموزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی به همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی کلید خورده است.

این بنای تاریخی طی شماره ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به عنوان آثار تاریخی و ملی ایران ثبت گردید. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی نیز احداث شده‌است.

برخی از بزرگانی که در جوار مزار باباطاهر آرمیده‌اند:

• محمد ابن عبدالعزیز از ادیبان سده ۳ هجری
• ابوالفتح اسعد از فقیهان سده ۶
• میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان سده ۱۳
• مفتون همدانی از شاعران سده ۱۴ 

برخی معتقدند ترانه‌ها یا دو بیتی‌های باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده‌است. البته اطلاق عنوان فهلویات بر این نوع دو بیتی‌ها احتمالاً حاکی از آن است که آن‌ها در زبان پهلوی و با گویش ایران میانه آن رابطه دارند .

با این حال روبن آبراهامیان خاورشناس ارمنستانی به این نتیجه رسید که گویش بکار رفته در دوبیتی‌های باباطاهر به گویش مورد استفاده توسط یهودیان معاصر همدان می گراید.

گویش یهودیان همدان در شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی دسته بندی گردیده است.

دو قطعه و چند غزل و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی از آثار دیگر اوست که در دسترس هستند.

کتاب سرانجام شامل دو بخش عقاید عرفاً و صوفی و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است. تعداد دوبیتی‌های وی تا ۳۵۴ دوبیتی دانسته اند.

آثار

دوبیتی های بابا طاهر

مروری بر آثار و اندیشه ها

بابا طاهر ، شاعر بلند آوازه ی ایران زمین و یکی از بزرگان حوزه ی شعر و شاعری و دوبیتی سرایی است.

هر گاه که اسم باباطاهر به ذهن می آید ، ناخودآگاه نقش او در دوبیتی های شاهکاری که سروده است ، به ذهن خطور می کند.

باباظاهر را بیش از آنکه ما یک شاعر بدانیم ، باید یک عارف بنامیم. چرا که این عرفان و این تفکر عارفانه ی او بوده است که او را چنین در زمره ی شاعران بلند مرتبه قرار می دهد.

محتوای شعر باباطاهر عمدتا با یک غریبی و غریبانگی همراه است.

در واقع باباطاهر نماد انسان به دور افتاده از آشنایی است که به هر جا مینگرد ، نشان از آشنای خود می بینید اما به او دست نیافته است.

در باب این آشنا ، سخن بسیار گفته اند. عده ای معتقدند که منظور او از این جدای افتادگی و منظور او از این دوری ، کاملا یک عشق زمینی است و گمانه زنی هایشان را نیز مبنی بر اشعاری که در ان خط و خال و لب یار توصیف شده است ، می گذارند.

دیگرانی هم وجود دارند که منظور از این دور افتادگی و در پی یار بودن را خداوند متعال می دانند و آن اصطلاحات را همگی نشان از اصطلاحات ادبیات عرفانی می پندارند.

به هر طریق از هر سو که به این شاعر گرانقدر نگاه کنیم ، در او عشقی می بینیم که عالم سوز است.

دیگر مقوله ای که باید بدان اشاره کرد ذکر این نکته است که باباطاهر بسیار بی پیرایه صحبت می کرده است و این خود یک ویژگی و یک بدعت در شعر فارسی است.

اگر نگاه کنید می بینید که لهجه ی باباطاهر در تمامی شعرهایش عیان است. یعنی او آنچنان از خود بی خود بود و با شعرش احساس نزدیکی می کرد که حتی گفتگوهای شاعرانه ی او نیز نشان از این سادگی دارد.

دیگر وجوه کار عظیم باباطاهر در دوبیتی سرایی ، ذکر این نکته است که دوبیتی های او صاحب یک وجه موسیقایی بسیار عظیم است.

هنگامی که شما به دوبیتی های او نگاه می کنید ، در می ییابید که دوبتی های او همگی بر یک ملودی موسیقایی جدای از عروض شعر بیان شده اند.

این اتفاق در طول تاریخ مورد پژوهش بسیاری از دانشمندان بوده است که آیا او به موسیقی آشنایی داشته است یا خیر؟

امروزه در دستگاه آواز ایرانی نیز گوشه ای به نام دوبیتی وجود دارد که از اشعار باباطاهر در آن بهره برده می شود.

در ادامه نیز مروری بر بهترین دوبیتی های باباطاهر خواهیم داشت :

خدایا دل ز مو بستان بزاری

نمی‌آید ز مو بیمار داری

نمیدونم لب لعلش به خونم

چرا تشنه است با این آبداری

******

دلم از دست تو دایم غمینه

ببالین خشتی و بستر زمینه

همین جرمم که مو ته دوست دیرم

که هر کت دوست دیره حالش اینه

*******

عزیزا ما گرفتار دو دردیم

یکی عشق و دگر در دهر فردیم

نصیب کس مباد این غم که ما راست

جمالت یک نظر نادیده مردیم

*******

به قبرستان گذر کردم صباحی

شنیدم ناله و افغان و آهی

شنیدم کله‌ای با خاک می‌گفت

که این دنیا نمی‌ آرزد بکاهی