ناظم حکمت

در این بخش از زندگینامه نویسندگان آشنا می شویم با نویسنده زیر :

ناظم حکمت و هر آنچه که باید از زندگی و آثارش بدانید

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است.

در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند.مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند.

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان.

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این هم صحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” ناظم حکمت “، نویسنده ی  ترکیه ای  و از بزرگان شعر و ادبیات دنیا را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه ناظم حکمت

در ۱۵ ژانویه سال ۱۹۰۲ در سالونیکای یونان متولد شد. او یکی از مشهورترین نمایشنامه نویسان و شاعران لهستانی تبار اهل ترکیه است. 

اولین اشعار خود را در سال ۱۹۱۶ سرود و پس‌ازآن در سال ۱۹۲۱ به شوروی سفر کرد و سفر او موجب تحولی در اشعار او و محتوای شعر ترکیه شد.

 اگرچه در دوره‌ی حیاتش هیچ‌یک از آثار او در سرزمینش اجازه‌ی چاپ نیافت، ولی به ۳۰ زبان ترجمه و چاپ شد. 

سروانتس آثار حکمت را در ۲۰۰۷ به اسپانیایی ترجمه کرد. 

 نوشته‌های ناظم حکمت :

•   ابر دلباخته
• برادر زندگی زیباست
• خون سخن نمی‌گوید
• شمشیر داموکلس
•  طغیان زنان
• رمان رمانتیک‌ها
• فریاد وطن
• شهری که صدایش را از کف داده است
•  جمجمه
• خانه آن مرحوم
• خون خاموشی می‌گیرد
• نام گم‌کرده
•  حماسه شیخ بدرالدین
•  چشم‌اندازهای انسانی کشور من
• تبعید چه حرفه دشواری است
• ازیادرفته
• تصویرها
• شیخ بدرالدین پسر قاضی
•  چشم‌اندازهای آدمی
• شیرین و فرهاد صباحت
• مهمنه بانو و آب سرچشمه کوه بیستون
• یوسف و زلیخا
• آیا ایوانوویچ وجود داشته است
•  گاو
• ایستگاه
• تارتوف
•  چرا بنرچی خودکشی کرد
• چهره‌ها تلگرافی که در شب رسید
• نامه‌ها به تارانتا به ابو
•  شهر بی‌نام
•  پاریس گل من
• آدم فراموش‌شده
•  فرهاد و شیرین و عوضی…، اشاره کرد.

 بازتاب ترانه های عاشیق‌های ترکیه در اشعار حکمت هویداست. ناظم حکمت قصد داشت در جنگ استقلال شرکت کند ولی به دلیل عقاید کمونیستی‌اش اجازه‌ی این کار را نداشت.

پس از آن دریکی از روستاهای آناتولی معلم شد و این شغل بیشتر او را به زندگی مردم فرودست نزدیک می‌کرد.

مخالفانش به خاطر محبوبیت او میان مردم خواهان و جنبش‌های مردمی تصمیم به قتل او گرفتند. او را مجبور به فرار از روسیه کردند  .

 استعمار و ظلم و خفقان در کشورش حکمت را بر آن داشت تا با نوشته‌هایی برای سرزمینش تلاشی بکند.تلاش‌های او موجب دستگیری‌اش شد.

حکمت در ۲۷ سالگی به ۳۵ سال زندان محکوم شد. او زمان زیادی را در سلول‌های انفرادی و محیط سخت زندان گذراند.

از ۱۹۴۶ به بعد موفق شد اشعارش را به خارج زندان بفرستد، آثارش در مطبوعات فرانسه ترجمه و چاپ شد. این در حالی بود که در مطبوعات ترکیه نامی از او برده نمی‌شد.

در پاریس اشعارش موجب برانگیختن آزادی خواهان و روشنفکران شد و کمیته نجات ناظم حکمت در پاریس تشکیل شد.

چهره‌های معروفی همچون پیکاسو، سارتر، برشت و نرودا و… اعتراض خود را برای آزادی حکمت به دولت ترکیه اعلان کردند. 

در سال ۱۹۵۰ حکمت در زندان اعتصاب غذا کرد. در ترکیه لایحه‌ای مبنی بر عفو عمومی زندانیان تصویب می‌شود و پس از آن حکمت با بیماری ذات‌الریه و مشکلات قلبی پس از ۱۳ سال آزاد می‌شود.

پس از آزادی، وی به سرودن اشعارش ادامه می‌دهد. سرانجام ناظم حکمت شاعر آزادی‌خواه ترکیه در سال ۱۹۶۳ براثر حمله قلبی در مسکو درگذشت.

آثار ناظم حکمت

• ابر دلباخته
• برادر زندگی زیباست
• خون سخن نمی‌گوید
• شمشیر داموکلس
• طغیان زنان
• رمان رمانتیک‌ها
• فریاد وطن
• شهری که صدایش را از کف داده‌است
• جمجمه
• خانه آن مرحوم
• خون خاموشی می‌گیرد
• نام گم کرده،
• حماسه شیخ بدرالدین
• چشم اندازهای انسانی کشور من
• تبعید چه حرفه دشواری است
• از یاد رفته
• تصویرها
• شیخ بدرالدین پسر قاضی
• سیماونا
• چشم اندازهای آدمی
• شیرین و فرهاد صباحت،
• مهمنه بانو و آب سرچشمه کوه بیستون
• یوسف و زلیخا
• حیله
• آیا ایوانوویچ وجود داشته‌است،
• گاو
• ایستگاه
• تارتوف
• چرا بنرچی خودکشی کرد
• چهره‌ها تلگرافی که در شب رسید
• نامه‌ها به تارانتا بابو
• شهر بی نام
• پاریس گل من
• آدم فراموش شده
• فرهاد و شیرین
• و …

مروری بر آثار و اندیشه ها ناظم حکمت

ناظم حکمت از شاعران و ادیبان شرقی بود و به طبع اندیشه‌ی شرقی در او بسیار پدیدار بود. او بسیار از حافظ و مولانا تأثیر پذیرفته بود و در باب زندگی سخنان بسیار داشت.

اگر به زندگی ناظم حکمت نگاهی بیندازیم می‌بینیم که او همیشه در تبعید و زندان به سر برده است، اما هیچ‌گاه خود را در زندان روح زندانی نکرده است.

او با اندیشه‌های صوفی گری و عرفان ایرانی نیز بسیار آشنا بوده است. یکی از زیباترین دیدگاه‌های او درباره‌ی مرگ با دیدگاه شاعر بزرگ ما ایرانیان حضرت مولانا یکی است.

ناظ حکمت مرگ را واژه‌ای دیر یافته می‌داند، چرا که مرگ را آنگاه می‌فهمیم که مرده باشیم و مرده چه می‌فهمد که مرگ چیست؟.

او به زندگی نگاهی عاشقانه و در عین حال فلسفی داشت.

ناظم حکمت در تمامی ایامی که زندان بود، تیشه‌ای به نام قلمش داشت که درهای زندان را می‌شکافت و نوشته‌هایش به سرتاسر جهان می‌رفت و ترجمه می‌شد.

او در وطن خویش الحق غریب بود و کاری نیز از دستش بر نمی‌آمد، او یک آزادی‌خواه بود و این امر مخالفانی برای او پدید آورده بود.

ناظم حکمت دیدگاه‌های بلندمرتبه‌ی دیگری نیز داشته که از میان آنان می‌توان به دیدگاهی در باب جایگاه نویسنده در جهان هستی اشاره کرد.

او معتقد بود که نه تنها ادیبان بلکه نویسندگان در هر جای دنیا به‌مثابه عقاب‌هایی هستند که تمام آسمان آشیانه‌ی آنان است و همه‌چیز و همه‌کس شکار آنان.

ناظم حکمت بسیار به این اندیشه معتقد بود که جهان هستی نیاز به نویسندگانی دارد که رازها را بر مردم آشکار کنند.

وظیفه‌ی یک نویسنده را آگاهی دادن می‌دانست. او همیشه حامی طبقات محروم بود و از آنان می‌نوشت. همین امر نیز مایه‌ی بسیاری از رنج‌های او در دنیا شد.

اگر از تفکرات ناظم حکمت بگذریم او یک ادیب بی‌نظیر بود.

بی‌خود نیست که جهان به او بابت نوشته‌هایش احترام می‌گذارد.

او یک شاعر به‌تمام‌معنا بود.

اعجاز شعر او استفاده‌ی از آرایه‌ها و زیبایی‌های کلامی بی‌نظیر بود. در این باب منتقدان بسیاری بر این باورند که هیچ‌کس حتی نمی‌تواند مانند ناظم حکمت هم شعر بگوید.

او آن‌قدر صاحب سبکی قوی بود که در جهان او را یکه می‌شناختند.

یکی از آثار فوق‌العاده‌ی او در باب دریای خزر است.

ناظم حکمت بسیار زیبا چنان از یک هارمونی در استفاده از صناعات ادبی استفاده می‌کند که هر خواننده‌ای خیره می‌شود و هر ادیبی به شگفتی وا‌داشته می‌شود.

هنر ناظم حکمت آن بود که نادیده شده‌ها را می‌دید و به آنان چنان جانی می‌داد که بیش از دیده‌شده، دیده شوند. 

او بسیار به تکنیک‌های وزنی نیز مسلط بود. اصولاً برای یک شاعر جهانی یکی از عناصر مهم ریتم و وزن و موسیقی شعر است.

 او فوق‌العاده درک موسیقایی بالا از شعر داشت. ریتم‌های کار او عمدتاً از نوازندگان دوره‌گردی چون ” عاشیق‌ها” در ترکیه الهام گرفته می‌شد.

او در تمام عمر خود چنان هوشیارانه به خلق شعر دست‌زده است که به‌پاس احترام او سالی را در یونسکو به نام سال جهانی ناظم حکمت شناخته و او را به‌عنوان برترین ادیبان تاریخ دنیا معرفی کرده‌اند.

از سوی دیگر اما ناظم حکمت به‌هیچ‌وجه مورد اقبال در میان مسئولین و سیاستمداران قرار نگرفت. حتی همین وجهه مردمی او، جایزه‌ی نوبل را از او گرفت.

ناظم حکمت بسیار در بین مردم رفت‌وآمد داشت و مردم او را دوست می‌داشتند.

در آن زمان دولت ترکیه با ناظم حکمت مخالف بود چراکه معتقد بود نوشته‌های او قشر بی‌سواد جامعه را نیز برای شورش تحریک می‌کند، چه برسد به آگاهان و باسوادان.

ازاین‌رو حکمت به دلیل مشکلات اغلب سیاسی و ناکارآمدی دولت در حمایت از او و آثارش، هیچ‌گاه به نوبل راه پیدا نکرد. این امر هیچ‌گاه میل او نیز نبود.

او همیشه خود را در اختیار مردم می‌گذاشت و از این‌که در بین جایزه‌بگیران ادبیات باشد، زیاد دل‌خوشی نداشت. 

او همچنین آثار زیادی دارد که اکنون به فارسی ترجمه گردیده‌اند. خواندن آثار ناظم حکمت ازنظر بزرگان ادبیات، می‌تواند یک کلاس نویسندگی به‌تمام‌معنا باشد.

درواقع ناظم حکمت تنها به بعد محتوایی شعرها و نثرهایش توجه نمی‌کرده است.

بلکه او زبان خویش را در شعرش آن‌چنان و روان و در حال حرکت می‌دیده است که نمی‌توان به‌هیچ‌وجه او را یک لحظه خالی از شاعرانگی و احساس ناب نوشتن دید.

 همچنین ناظم حکمت پل‌های نثر و نظم را به هم متصل کرده و زبانی دارد که جهان آن را می‌ستاید. خوانش آثار ناظم حکمت چندین پله ما را در مسیر موفقیت روبه‌جلو حرکت می‌دهد.

در زیر بخشی از یکی شعرهای او به نام ” چشم های تو” را با هم مرور می کنیم.

• چشم های تو …

خواه در زندان به دیدارم بیایی  خواه در مریض خانه

چشم های تو هماره در آفتابند

آنسان که کشتزاران اطراف آنتالیا

در صبحگاهان اواخر ماه مِی

• چشم های تو …

بارها در برابرم گریستند

خالی شدند

چونان چشم های درشت کودکی شش ماهه

اما یک روز هم بی آفتاب نماندند

• چشم های تو …

بگذار خمار آلوده و خوشبخت بنگرند، چشم های تو

و تا جایی که در می یابند،

دلبستگی انسان ها را به دنیا ببینند

که چگونه افسانه ای می شوند و زبان به زبان می چرخند.

• چشم های تو …

بلوط زاران “بورصه” اند در پاییز

برگ های درختانند بعد از باران تابستان

و “استانبول” اند ـ در هر فصل و هر ساعت ـ

• چشم های تو …

گل من! روزی خواهد رسید

روزی خواهد رسید که

انسان های برادر

با چشم های تو همدیگر را خواهند نگریست

با چشم های تو خواهند نگریست …

“ناظم حکمت” / ” ترجمه : دلاورنژاد”