دکتر محمد معین

دکتر محمد معین ، ادیب ، نویسنده و از بزرگترین محققان حوزه ی واژه شناسی در ایران ، به تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۲۹۷ در محله ی زرجوب رشت دیده به جهان گشود .

پدر او یکی از روحانیان برجسته و تاثیر گذار در شهر رشت بود و این اتفاق نشان گر آن است که دکتر محمد معین در خانواده ای بزرگ شد که همه ی اهالی آن ، از خوبان علم و معنویت بودند و این قطعا بر روحیه ی این دانشمند بزرگ نیز تاثیر بسزایی گذاشته است. اما اگر بخواهیم به زندگی او بپردازیم و در آن تعمقی داشته باشیم ، باید به این نکته اشاره کنیم که ابتدا به امر در باب تاریخ تولد او کمی اختلاف نظر وجود دارد .

زندگینامه دکتر محمد معین

عده ای آن را سال ۱۲۹۱ ذکر کرده اند و عده ای به همان سال ۱۲۹۷ اشاره داشته اند. اما مستند ترین نسخه ای که می توان از روی آن استناد به تاریخ تولد سال ۱۲۹۷ کرد ، متن دانشنامه ی دکتری استاد معین است که در آن ۱۲۹۱ نوشته شده است .

با این اوصاف ، وی در دست نوشته ای در اتاقش نیز ۱۲۹۷ را اشاره کرده است. با این اوصاف ، ما بنا بر آنکه اطلاعات موجود و باور عامه که توافق بر موضوعی کرده اند را عمدتا لحاظ می کنیم ، همان تاریخ ۱۲۹۷ را ذکر کرده و آن را مصداق عینی تاریخ تولد او می گیریم .

دکتر محمد معین نخستین فرزند خانواده ی معین بود و از این رو دارای ارج و قربی خاص در خانواده بود. اما بعد ، در سن شش سالگی ، مادر خود را بر اثر بیماری حصبه از دست داد و این اتفاق باعث ناراحتی عمیقی در او شد .

اما هنوز داغ مادر را هضم نکرده بود که پدرش درست پنج روز بعد از فوت مادرش ، درست به دلیل همان بیماری فوت کرد و معین در سن شش سالگی با سخت ترین اتفاقات دوران زندگیش دست و پنجه نرم کرد .

بیماری حصبه آن زمان یکی از بیماری های رایج بود که درمانی نیز برای آن وجود نداشت و در همان سال که دکتر محمد معین پدر و مادرش را از دست داده بود ، ۲۸ هزار نفر دیگر نیز در ایران به این بیماری مبتلا و جان باخته بودند . اما بعد ، جد پدری او از آن پس تصمیم بر نگهداری از دکتر محمد معین گرفت و در تربیت او تلاش بسیار کرد. محمد معین در نوشته های خود بسیار به زحمات این بزرگوار در جهت رشد و تربیتی که بر وی روا داشته است ، اشاره کرده است و قدر دان او بوده است .

سال ۱۳۰۴ بود که وی دوره شش ساله ی تحصیلات ابتدایی را در مدت دو سال ، آن هم در دبستان اسلامی رشت پشت سر گذارد. وی پس از آن به دوره ی دبیرستان ورود کرد و در دبیرستان شاهپور درسش را به پایان رساند. بعد از آن که سال اول دبیرستانش را به پایان رساند ، به تهران مهاجرت کرد. آن زمان دبیرستان دارالفنون تهران دبیرستان ممتاز کشور بود .

در دوم متوسطه بود که رشته ی ادبی یا همان رشته ی انسانی که امروز از آن یاد می کنیم را انتخاب کرد و در آن تحصیلاتش را به اتمام رساند. وی در دوره ی دبیرستان ، ناگهان استعداد شگرف خود را در ادبیات به همه اثبات کرد. در این دوره بود که وی به یادگیری زبان عربی پرداخت و بعد از آن مطالعات گسترده ای در زمینه ی ادبیات داشت و رشد ادبی ملموسی را پشت سر گذاشت .

در سال ۱۳۱۰ بود که به دانشسرای عالی رفت و در رشته ی ادبیات و فلسفه ی تربیتی ، مشغول به تحصیل شد. در دوره ای که در دانشگاه درس می خواند به یادگیری زبان فرانسه پرداخت و به این زبان تسلط کامل پیدا کرد. وی در سال ۱۳۱۳ پایان نامه ای به زبان فرانسه در مورد شاعر معروف فرانسوی زبان لوکنت دولیل نوشت و مدرک کارشناسی خود را دریافت کرد. وی پس از اینکه شش ماه دوره ی سربازی را پشت سر گذاشت ، برای ادامه ی آن به خدمت معلمی در آمد و بعنوان یک سرباز معلم در دبیرستان شاهپور اهواز مشغول تدریس شد .

دکتر محمد معین بعد از آن به طور مستقیم به ریاست دانشسرای شبانه روزی اهواز در آمد و در این دوره نیز مطالعات خود را ادامه داد. وی در این دوره راه به دیگر کشورها برد و طی یک دوره ی نامه نگاری با آموزشگاه روانشناسی بروکسل ، سعی کرد که علوم روانشناختی را نیز یاد بگیرد و در این حوزه نیز از سرآمدان شد. سال ۱۳۱۸ به تهران آمد .

وی به کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ مشغول شد و برای دوره ی دکتری ادبیات و زبان فارسی راهی دانشگاه تهران شد. وی در زمان تحصیل در دانشگاه تهران و دانشکده ی ادبیات فارسی تهران ، به تدریس در این دانشگاه نیز مشغول شد و سمت دبیری را از این دانشکده دریافت کرد .

دکتر معین نهایت امر در سال ۱۳۲۱ پایان نامه ی دکتری خود را با عنوان ” مزدیسنا و تاثیر آن بر ادبیات فارسی ” تسلیم دانشکده ی ادبیات و زبان فارسی دانشگاه تهران کرد و این پایان نامه توسط دکتر پور داوود که خود از بزرگان علم اسطوره شناسی ایران بود ، تایید شد و با نمره ی بسیار خوب تحصیلات خود را در مقطع دکترای ادبیات و زبان فارسی به اتمام رساند .

دکتر محمد معین پس از اینکه دکترای خود را دریافت کرد به عنوان دانشیار در دانشگاه تهران شروع به تدریس کرد . این نکته را بد نیست که بدانیم که دکتر محمد معین نخستین فارغ التحصیل دکتری در رشته ی زبان و ادبیات فارسی بود .

در ۱۳۲۱ ازدواج کرد و چهار فرزند از ازدواج خود دارد. وی سال ۱۳۲۵ در مرکز ویراست لغت نامه ی دهخدا مشغول به کار شد. اما بعد ، پس از اینکه این همکاری ادامه دار شد ، به دستور خود آقای دهخدا آقای دکتر معین به سمت ریاست این مرکز انتخاب شد و تمامی حقوق این لغت نامه در اختیار ایشان برای امر ویراستاری و تنظیم قرار گرفت. وی تا به آخرین روز عمرش ، ریاست این مجموعه را بر عهده داشت و فعالیت های ارزنده ای در این باب به ثمر رساند .

اما بعد ، یکی از زیباترین بخش های زندگی او که تاثیر فراوانی نیز بر روی فعالیت های فرهنگی او به عنوان استاد دانشگاه تهران داشت ، مسافرت های علمی ای بود که وی برای کسب تحصیل و یا ایراد سخنرانی هایی متفاوت به کشورهای دیگر رفت. او ابتدا به امر سال ۱۳۳۳ از سمت دانشگاه هاروارد به آمریکا دعوت شد تا که در باب ادبیات ایران و فرهنگ مشرق زمین سخنرانی هایی داشته باشد. او در طی این دیدار از تمامی موسساتی که در حوزه ی شرق شناسی فعالیت می کردند ، بازدید کرد و از سوی دیگر نیز به کتابخانه ها رفت و اطلاعات بسیار گران بهایی را جمع آوری کرد .

دکتر محمد معین بعد از آن از سوی دانشگاه تهران نماینده ی اعزام به کنگره ی خاور شناسی در مونیخ شد و مدتی نیز از عمر خود را در آلمان و سوئیس به تحقیقات بر روی نسخ خطی مشغول گردید. وی سالهای سال نیز در پروژه ی ادبیات خاور زمین ، در مسکو مشغول به فعالیت های ادبی گردید. آنچه که کارنامه ی دکتر معین نشان می دهد ، زندگی پر باری است که تماما در اختیار فرهنگ ایران زمین قرار گرفته بود و تمام سعی او بر این بود که بتواند بهترین دستاوردها را برای ایران زمین در جهت گسترش فرهنگ ایران به دست بیاورد .

دکتر محمد معین بزرگترین فعالیتش در حوزه ی ادبیات ، جمع آوری و تدوین فرهنگ نامه ی معین بوده است . این فرهنگ نامه کاربردی ترین فرهنگ لغات زبان پارسی است که تا به امروز در ایران به انتشار رسیده است. دکتر محمد معین در روزی که از مطالعات کشور ترکیه بازگشته بود ، در دفتر کار خود در دانشکده ی ادبیات و زبان فارسی تهران ، سکته می کند و پنج سال آخر عمرش را در حالت اغما می گذارند .

دکتر محمد معین برای معالجه به کانادا فرستاده می شود اما بهبودی حاصل نمی شود و ناچارا وی را به ایران انتقال میدهند. ۱۳ تیرماه ۱۳۵۰ ، بیمارستان فیروزگر تهران سخت ترین روز ادبیات ایران معاصر را به چشم خود دید. استاد معین بزرگ مرد ادبیات پارسی ایران ، در این روز چشم از دنیا فرو بست ولیکن آنجنان خدمات گسترده ای به جهان ادبیات کرد که هیچ کس تا دنیا دنیاست از خاطر نخواهد برد .

آثار دکتر محمد معین

• فرهنگ معین
• حافظ شیرین سخن
• یک قطعه شعر در پارسی باستان
• مرزبان نامه
• شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه
• روزشماری ایران باستان و آثار آن در ادبیات پارسی
• مزدیسنا و تاثیر آن بر ادبیات پارسی
• شماره هفت و هفت پیکر نظامی
• حکمت اشراق و فرهنگ ایران
• برگزیده نثر فارسی
• آیینه ی سکندر
• لغات فارسی ابن سینا
• ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد

افتخارات دکتر محمد معین

• دکتر معین در سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ عضو شورای عالی فرهنگ بود.
• در کنگره‌های هزاره ابن سینا، هفتصدمین سال خواجه نصیرالدین طوسی، آزادی فرهنگ که در تهران برگزار شد، عضویت داشت و در آن‌ها به ایراد سخنرانی پرداخت.
• از سال۱۳۲۴ با پروفسور هانری کربن (خاورشناس فرانسوی) در تصحیح و نقد متون فلسفی و عرفانی فارسی و عربی همکاری داشت. در نتیجه این همکاری، یک سلسله کتب فارسی و عربی از طرف انیستیتوی ایران و فرانسه چاپ و منتشر شده‌است.
• در سال ۱۳۳۳ برای کتاب جامع الحکمتین ناصر خسرو که نخستین بار توسط هانری کربن و دکتر معین تصحیح و چاپ شده بود، از طرف فرهنگستان کتیبه‌شناسی و زبان‌های باستانی فرانسه Académie des Inscriptions et Belles-Lettres، به دریافت جایزه نایل شد.
• در تابستان ۱۳۳۷ بنا به تصویب هیئت وزیران ایران، به عنوان عضو فرهنگستان ایران انتخاب شد. این عضویت مجدداً در پاییز ۱۳۴۰ نیز از طرف هیئت وزیران تمدید شد.
• در مهرماه ۱۳۳۷ به عنوان استاد ممتحن خارجی دانشگاه پنجاب پاکستان برای مطالعه و اظهار نظر در رساله‌های دکترا آن دانشگاه برگزیده شد.
• در آذرماه ۱۳۳۸ از نیما یوشیج، پیشوای شعر نو در ایران وصیت‌نامه‌ای بدست آمد که در آن دکتر معین را بدون اینکه دیده باشد، به عنوان وصی تعیین کرده بود تا اشعار وی را بررسی کند و قسمت لازم را انتشار دهد و انتخاب و طبع اشعار نیز تحت نظر وی باشد.
• از تاریخ ۹ تا ۱۵ شهریور ۱۳۴۵ ریاست کمیسیون ادبیات را در کنگره جهانی ایران‌شناسان عهده‌دار بود.

سوالات متداول

۱- دکتر محمد معین کیست ؟

دکتر محمد معین ، ادیب ، نویسنده و از بزرگترین محققان حوزه ی واژه شناسی در ایران ، به تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۲۹۷ در محله ی زرجوب رشت دیده به جهان گشود . پدر او یکی از روحانیان برجسته و تاثیر گذار در شهر رشت بود و این اتفاق نشان گر آن است که دکتر محمد معین در خانواده ای بزرگ شد که همه ی اهالی آن ، از خوبان علم و معنویت بودند و این قطعا بر روحیه ی این دانشمند بزرگ نیز تاثیر بسزایی گذاشته است .

۲- دلیل فوت پدر و مادر دکتر معین چه بود ؟

دکتر محمد معین مادر خود را در سن شش سالگی بر اثر ابتلا به بیمار حصبه از دست داد و پدرش درست پنج روز بعد از فوت مادرش ، درست به دلیل همان بیماری فوت کرد . به این نکته باید اشاره کرد که بیماری حصبه آن زمان یکی از بیماری های رایج بود که درمانی نیز برای آن وجود نداشت و در همان سال ۲۸ هزار نفر دیگر در ایران به این بیماری مبتلا و جان باخته بودند .

۳- دکتر محمد معین بعداز برگشتن از بروکسل چه کرد ؟

وی بعداز برگشتن از بروکسل به کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ مشغول شد و برای دوره ی دکتری ادبیات و زبان فارسی راهی دانشگاه تهران شد . وی همزمان به تدریس در این دانشگاه نیز مشغول شد و سمت دبیری را از این دانشکده دریافت کرد .

۴- پنج اثر از آثار دکتر محمد معین را نام ببرید ؟

فرهنگ معین – حافظ شیرین سخن – یک قطعه شعر در پارسی باستان – مرزبان نامه – شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه

۵- بزرگترین افتخار و اثر دکتر محمد معین چه بود ؟

دکتر محمد معین بزرگترین فعالیتش در حوزه ی ادبیات ، جمع آوری و تدوین فرهنگ نامه ی معین بوده است . این فرهنگ نامه کاربردی ترین فرهنگ لغات زبان پارسی است که تا به امروز در ایران به انتشار رسیده است .

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب