[av_textblock textblock_styling_align=” textblock_styling=” textblock_styling_gap=” textblock_styling_mobile=” size=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=” font_color=” color=” av-desktop-hide=” av-medium-hide=” av-small-hide=” av-mini-hide=” id=” custom_class=” template_class=” av_uid=” sc_version=’1.0′]
عبید زاکانی │ صد نویسنده برتر جهان

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است . در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان .

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این هم صحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم .

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” عبید زاکانی ” ، ادیب پارسی گوی را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند .

زندگی نامه عبید زاکانی

خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی شاعر، نویسنده و طنزپرداز فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است که طبق قراین موجود در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم در یکی از توابع قزوین پای بر عرصه گیتی نهاد .

علت اشتهار او به زاکانی نسبت داشتن او به خاندان زاکان است که این خاندان تیره‌ای از «عرب بنی خفاجه» بودند که بعد از مهاجرت به ایران به نزدیکی رزن از توابع همدان مهاجرت نموده و در آن ناحیه ساکن گشتند. وی در قزوین به دانش اندوزی همت گماشت و در این شهر پرورش یافته و تمام عمر را در این شهر سپری کرد .

در خاندان او دو شعبه از دیگران مشهورتر بودند، شعبهٔ یکم که به گفتهٔ حمدالله مستوفی (معاصر و همشهری عبید) اهل دانش‌های معقول و منقول بودند و شعبهٔ دوم که این مورخ آن‌ها را ارباب الصدور (یعنی وزیران و دیوانیان) خوانده اند. حمدالله مستوفی، عبید را نظام‌الدین عبیدالله زاکانی یاد می‌کند و او را از شعبهٔ دوم می‌داند .

با این همه اطلاع دقیقی از مقام صدارت یا وزارت برای عبید موجود نیست و همین قدر اطلاعات در دسترس داریم که در دستگاه پادشاهان فردی محترم بوده است. بنا به گفتهٔ تاریخ نویسان عبید در طول حیات خود لقب‌هایی را از امراء و حکام زمان خود گرفته‌است؛ و اشعار خوب و رسائل بی‌نظیری از خود بر جای گذاشته است .

عباس اقبال در مقدمه دیوان عبید نگاشته است:از شرح حال و وقایع زندگانی عبید زاکانی اطلاع مفصل موجود است . اطّلاعات ما در این باب محدود گشته به معلوماتی که حمدالله مستوفی معاصر و همشهری قزوینی عبید و پس از او دولتشاه سمرقندی در تذکره خود، تألیف شده در قرن ۸۹۲ ه.ق. در ضمن شرحی مخلوط به افسانه در باب او به دست داده و مؤلف ریاض العلماء در باب بعضی از تألیفات او آورده ‌است .

معلومات دیگری نیز از اشعار و مؤلفات عبید حاصل می گردد. از مختصری که مؤلف تاریخ گزیده راجع به عبید نگاشته‌است، مطالب زیر را درمی یابیم :

یک آن که او همیشه از صدر نشینان در میان وزیران بود ولی هیچ وقت در منبعی این مسئله را تایید نکرده اند. دوم آنکه  نام شاعر نظام الدین روایت شده است، در صورتی که در ابتدای غالب نسخ کلیات و در مقدمه‌هایی که بر آن نوشته‌اند نامش را بعبارتی نجم الدین عبید زاکانی آورده‌اند.و دیگر مسئله ای که بسیار به آن اشاره شده است ذکر این نکته بوده است که  نام شخصی شاعر عبیدالله و عبید تخلص شعری او است. خود او نیز در تخلص یکی از غزلهای خود سروده :

گر کنی با دیگران جور و جفا

 با عبیدالله زاکانی مکن

و چهارم آن که عبید در هنگام تألیف تاریخ گزیده که حدودا بنا برشواهد و مدارک چهل سال پیش از مرگ او سروده شده است ، به اشعار خوب و رسائل بی‌نظیر خود مشهور بوده است و در این زمینه از معروفیت بسیاری برخوردار بوده است. در کتابی که دولتشاه سمرقندی در باب تذکره نویسی دارد از عبید زاکانی چند حکایت راجع به عبید و مشاعرات او با جهان خاتون شاعره و سلمان ساوجی و ذکر تألیفی از او به‌نام شاه شیخ ابواسحاق در علم معانی و بیان و غیره آمده است.

عبید در تألیفات خود از چندین تن از پادشاهان و معاصران خود مانند علاءالدین محمد، شاه شیخ ابوالحسن اینجو، رکن الدین عبدالملک وزیر سلطان اویس جلایری و شاه شجاع مظفری نام برده است. وی را از نوابغ بزرگان می دانند. می‌توان او را تا یک اندازه به نویسنده بزرگ فرانسوی ولتر تشبیه کرد .

از تألیفاتی که از او باقی است معلوم است که بیشتر منظور او انتقاد اوضاع زمان به زبان هزل و طیبت بوده‌است. مجموع اشعار جدی که از او باقی‌است و در کلیات آورده شده‌است از ۳۰۰۰ بیت بیشتر نیست. صرف نظر از این‌که عبید شاعر بوده‌است، همگان نام او را با طنز و هزل عجین و اغلب عامه او را به لطایفش در یاد دارند. در این میان منظومه موش و گربه بسیار مشهور گشته و ریش نامه و صد پند از همه لطیف ترند .

مانند بسیاری از طنزپردازان متقدم مانند سعدی شیرازی، طنز و هزل به یکسان در لطایف او به چشم می خورد. دیوان لطایف او شامل بخش‌های زیر است:رسالهٔ اخلاق الاشراف،ریش نامه،صد پند،تضمینات و قطعا،رباعیات،رسالهٔ دلگشا،تعریفات ملا دو پیاز،منظومه موش و گربه،منظومه سنگتراش،رسالهٔ تعریفات ملا دو پیازه .

وفات عبید زاکانی را تقی الدین کاشی در تذکره خود سال ۷۷۲ آورده و صادق اصفهانی در کتاب شاهد صادق آن را ذیل وقایع سال ۷۷۱ می پندارد. امر مسلم این که عبید تا اواخر سال ۷۶۸ ه.ق. در قید حیات بوده است و به نحو قطع و یقین وفات او بین سنوات ۷۶۸ و ۷۶۹ یا ۷۷۲ حادث گشته است و در دزفول یکی از شهرهای استان خوزستان به خاک سپرده شد و تا ۵۰ سال پیش سنگ قبرش نیز وجود داشت.

آثار عبید زاکانی

• رسالهٔاخلاق الاشراف
• ریش نامه
• صد پند
• تضمینات و قطعات
• رباعیات
• رسالهٔ دلگشا
• تعریفات ملا دو پیاز
• منظومه موش و گربه
• منظومه سنگتراش
• رسالهٔ تعریفات ملا دو پیازه

مروری بر آثار و اندیشه ها عبید زاکانی

عبید زاکانی را همه به طنز سرایی و طنز پردازی می شناسند و الحق نیز وی شایسته آن است که به او بگوییم که او یکی از بزرگان حوزه ی طنز پردازی ایران بوده است. شاید به جرئت بتوان گفت که اگر بخواهیم در ادبیات نمونه ای عالی و بی نظیر از طنز بیاوریم که علاوه بر اینکه به هیچ وجه مرزهای طنز را زیر پا نمی گذارد و به هجو و هزل روی نمی آورد و به طور خالص طنازی می کند ، نمونه ای جز عبید زاکانی گزینه ای کامل نیست و تنها گزینه ای که به تمام ترین شکل ممکن بیشترین بهره را از طنز برده است ، عبید زاکانی است. علاوه بر تمامی این موارد باید به این مسئله نیز اشاره کرد که عبید زاکانی شخصیتی بوده است که طنزهایش بسیار اجتماعی بوده است .

در واقع یکی از وجوه یک طناز قدرتمند این است که بداند دقیقا چه مسائلی در جامعه ی او رخ میدهد و او آنها را به قالب طنز به مردم آموزش دهد. عبید این قدرت را داشته است و این نشان از اطلاعات بالای عبید از علوم جامعه شناسی در زمانه ی خودش بوده است. از این رو می توان این چنین نتیجه گرفت که عبید زاکانی به عنوان یکی از نخستین و بهترین طنازان ایرانی همیشه جایگاهی رفیع در ادبیات ایران خواهد داشت. اما مسئله ی که جا دارد به آن اشاره کنیم این است که عبید را تنها نمی توان از طنازان دانست . بلکه او بسیار عارف بزرگی بود .

در باب کرامات او نیز بسیار گفته اند و از کرامات او بسیار ذکر کرده اند. حتی در بازه ای زمان بر اساس تذکره ها و روایت آنان ، او صبح دم که می خواست برای وضو گرفتن و نماز خواندن اقدام کند ، با حوضی روبرو می شود که پر ز طلاست ، اما او اجابتی به این امتحان الهی نمی کند و وضویش را می گیرد و به سمت نماز خود می شتابد. همچنین نصایحی دارد و حکایت های بسیاری در باب عرفان گفته است که هر کدام از این نصایح و شعرها و متون می تواند یک منبع بسیار عالی برای نگرش عرفانی و سیر در عرفان ایرانی باشد .

عبید یکی از آن معدود نویسندگان و ادیبانی بوده است که به هیچ وجه من الوجوه ، خودش را درگیر قالب ها نمی کرده است. او هم نویسندگی کرده است ، هم شاعری کرده است و مطمئنا اگر مجالی بر او بود و در زمانه ی معاصر زندگی می کرد ، دیگر قالب ها و فرم های ادبی را نیز واکاوی می کرد و از دل آن بهترین نتیجه ها را برای خود به همراه می آورد. پس می توان این چنین نتیجه گرفت که عبید زاکانی از معدود نویسندگانی است که قلمش بر صفحه ی کاغذ جاری است و می تواند از جاری بودن قلم بهترین استفاده را داشته باشید. مطالب زیادی را می توان از عبید زاکانی گفت ، اما بهتر است که خودتان با عبید همراه شوید و عبید بخوانید و از عبید درس بگیرید .

در بازار ایران هم اکنون کتاب هایی متعدد از کلیات عبید منتشر شده است که هر کدام به این علت که یک دید تجاری پشت آن ها بوده است ، نسخه های پر غلط و اشتباهی هستند و افتادگی های بسیاری دارند. همچنین می توان این ادعا را هم مطرح کرد که در حال حاضر هیچ نسخه ی کاملی از کلیات عبید وجود ندارد ، چرا که او جز معدود کسانی بوده است که یک مقدار از الفاظ رکیک در ادبیات استفاده نموده است که این قضیه امروز تیغ سانسور و منشوری شدن در باب نشر را به همراه دارد ، اما اگر شما بدنبال یک نسخه ی کامل از کلیات عبید زاکانی هستید ، می توانید یک ایمیل به ما بزنید و از ما نسخه ی کامل این مجموعه را بخواهید. عبید سالیانی است که در کتاب های درسی نیز راه پیدا کرده است و این خود مایه ی فخر است که بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان ما نیز با عبید آشنا شوند ، چرا که الحق عبید چراغ راهی ارزنده برای هر انسان جویای آگاهی است. اگر می خواهید با نثر عبید آشنا شوید ما برای تان سه حکایت از جکایت های عبید را ذکر کرده ایم که می توانید بخوانید و مطالعه کنید ، همچنین به خاطر داشته باشید که ” موش و گربه ” از عبید را بخوانید که می تواند درس های زیادی را برایتان بهمراه داشته باشد که در زندگی خودتان موفق شوید.

• یکی از بزرگان عصر با غلام خود گفت که از مال خود پاره ای گوشت بستان و زیره بایی معطّر بساز تا بخورم و تو را آزاد کنم. غلام شاد شد زیره بایی بساخت و پیش آورد. خواجه اش آش بخورد و گوشت به غلام سپرد. روز دیگر گفت بدان گوشت نخود آبی مزعفر بساز تا بخورم و تو را آزاد کنم. غلام فرمان برد و نخود آب ترتیب ترتیب کرد و پیش آورد. خواجه اش آش بخورد و گوشت به غلام سپرد. روز دیگر گوشت مصمحل شده بود، گفت این گوشت بفروش و پاره ای روغن بستان و از آن طعامی بساز تا بخورم و تو را آزاد کنم. غلام گفت ای خواجه بگذار تا من همچنان غلام تو می باشم و اگر البته خیری در خاطر می گذرد نیت خدای را این گوشت پاره را آزاد کن.
• پدر جُحی سه ماهی بریان به خانه برد. جحی در خانه نبود. مادرش گفت این بخوریم پیش از آنکه جحی بیاید. چون سفره بنهادند جحی در زد. مادرش دو ماهی بزرگ در زیر تخت پنهان کرد و یکی کوچک با میان آورد. مگر جحی از شکاف در بدید. چون بنشستند پدرش از جحی پرسید که تو حکایت یونس پیغمبر شنیده ای؟ گفت نه اما از این ماهی بپرسم. سر پیش ماهی برد و از او پرسید و گوش بر دهان ماهی نهاد و گفت این ماهی می گوید من آن زمان کوچک بودم دو ماهی دیگر بزرگتر از من در زیر تخت اند از ایشان بپرس تا بگویند.
• سلطان محمود از طلخک پرسید جنگ میان مردمان چون واقع شود؟ گفت نبینی و نخوری. سلطان گفت ای مردک چه گُه می خوری؟ گفت چنین باشد. یکی گهی می خورد و آن دیگر جوابی می دهد جنگ میان ایشان قائم می شود .

سوالات متداول در خصوص زندگینامه عبید زاکانی

1- عبید زاکانی کیست ؟

خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی شاعر، نویسنده و طنزپرداز فارسی‌زبان قرن هشتم هجری است که طبق قراین موجود در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم در یکی از توابع قزوین پای بر عرصه گیتی نهاد .

2- سه اثر از آثار عبید زاکانی را نام ببرید ؟

تعریفات ملا دو پیاز – منظومه موش و گربه – منظومه سنگتراش

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
[/av_textblock]

[av_comments_list av-desktop-hide=” av-medium-hide=” av-small-hide=” av-mini-hide=” alb_description=” id=” custom_class=” template_class=” av_uid=” sc_version=’1.0′]