پروین اعتصامی : در این بخش از زندگینامه نویسندگان آشنا می شویم با تیم مطالعاتی استاد تیموری همراه می شویم :

پروین اعتصامی و هر آنچه که از او باید بدانید

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند.

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند.

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان.

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” پروین اعتصامی ” ، شاعر ایرانی و خالق کتاب” دیوان پروین اعتصامی” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگینامه پروین اعتصامی

پروین اعتصامی با نام اصلی «رخشنده» در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ هجری شمسی، مطابق با ۱۵ مارس ۱۹۰۷، در تبریز چشم به جهان گشود.

پدرش یوسف اعتصامی آشتیانی ملقب به اعتصام‌الملک نویسنده و مترجم معاصر ایرانی و مادرش اخترالملوک اعتصامی است.

اخترالملوک اعتصامی دختر عبدالحسین مقدّم العداله، از شاعران دوره قاجاریه و متخلص به «شوری بخشایشی» بود.

پروین اعتصامی تخلص «پروین» را برای خود انتخاب کرد که تا آن زمان نامی مرسوم برای دختران نبود.بعدها پروین نام خود را از رخشنده به پروین تغییر داد.

پروین اعتصامی آخرین فرزند خانواده بود و برادران بزرگتر از خودش ابوالحسن، ابوالفتح و ابوالنصر نامیده شده بودند.یوسف اعتصامی، در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی به عنوان نمایندهٔ مردم تبریز در مجلس شورای ملی برگزیده شد.

به همین دلیل در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی در هنگامی که پروین ۶ ساله بود، به همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران نقل مکان کرد.

پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا گشت و ادبیات را در کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار یاد گرفت.

در دوران کودکی، زبان‌های فارسی و عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش در منزل یاد گرفت و پس از آن مدرسهٔ آمریکایی ایران کلیسا  مشغول تحصیل شد و در سال ۱۳۰۳ تحصیلاتش را در آنجا خاتمه داد.

او در تمام سال‌های تحصیلش در زمره دانش‌آموزان ممتاز قرار داشت و حتی مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی مشغول بود.

او هم‌زمان با تحصیل، شعر نیز می‌سرود. مهناز بهمن می‌نویسد: نخستین شعرهای پروین اعتصامی در هفت سالگی بوده‌است و برخی از زیباترین شعرهایش مربوط به دوران نوجوانی او تعلق دارند.

از کودکی پدرش در زمینه وزن و شیوه‌های یادگیری به او یاری می رساند. گاهی شعری از شاعران قدیم ایران مانند سعدی یا حافظ را به او می‌سپرد تا بر اساس آن شعر دیگری بگوید؛ وزن آن را دچار تغییراتی کند یا قافیه‌ای نو برای آن بیابد.

همین تمرین‌ها و تلاش‌ها زمینه‌ ساز این شدند که در ترتیب قرارگیری کلمات و استفاده از آن ها مهارت یابد و در سرودن شعر با تجربه شود.

همچنین پدرش گاهی قطعه‌هایی زیبا و لطیف از کتاب‌های خارجی جمع می‌کرد و پس از ترجمه آن‌ها به فارسی، پروین را تشویق می‌کرد تا آن بر اساس آن شعری بسراید.

برای نمونه، یوسف اعتصامی شعر «قطرات سه‌گانه» از تریللو را ترجمه و در مجله بهار به چاپ رساند. سپس پروین با الهام از این سروده، شعرهای «گوهر و اشک» و «دو قطره خون» را خلق کرد.

معروف ترین اشعار پروین اعتصامی

از معروف‌ ترین شعرهایی که او در این سنین سروده‌است می‌توان از شعرهای گوهر و سنگ، ای مرغک، اشک یتیم، کودک آرزومند، صاعقه ما ستم اغنیاست، سعی و عمل و اندوه فقر نام برد.

به نوشتهٔ بهمن، شعرهایی که پروین در سنین کودکی می‌سرود بیشتر دارای محتوایی کودکانه، ساده و تخیلی بودند.

یکی از شعرهای او در ۸ سالگی،حول مناظره‌ای بین «نخود و لوبیا» می چرخد. از او به عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» نام برده اند.

او در بیست و هشت سالگی ازدواج کرد، اما به دلیل اختلاف فکری با همسرش، پس از چندی از او طلاق گرفت. پروین بعد از جدایی، برای مدتی در کتاب‌خانهٔ دانشسرای عالی تهران به شغل کتابداری مشغول شد.

تنها اثر پروین اعتصامی

پروین اعتصامی تنها اثر چاپ و منتشر شده از پروین، دیوان اشعار اوست، که دارای ۶۰۶ شعر شامل اشعاری در قالب‌های مثنوی، قطعه و قصیده است.

پروین بیشتر به دلیل به کار بردن سبک شعریِ مناظره در شعرهایش، معروف است.

شعرهای پروین قبل از چاپ به صورت مجموعه و کتاب، در مجلهٔ بهار ومنتخبات آثار از محسن هشترودی و امثال و حکم از دهخدا،به چاپ می رسیدند.

موفقیت اولین چاپ دیوان اشعار او سبب پیدایش زمینه برای چاپ‌های بعدی شعرهای او گشت.پروین اعتصامی از پیروان «جریان تلفیقی» شناخته می شود.

مضامین و معانی اشعار پروین اعتصامی

مضامین و معانی اشعار پروین، توصیف‌کنندهٔ دلبستگی عمیق وی به پدر، استعداد و شوق فراوان او به آموختن دانش، روحیهٔ ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان است.

در اشعار پروین اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خبری نیست. در میان اشعار او، شعری وجود ندارد که با کمک آن بتوان صراحتاً با شخصیت شاعر آشنا شد .

شعر پروین از دیدگاه طرز بیان مفاهیم و معانی، بیشتر به صورت «مناظره» و «سؤال و جواب» است.

در دیوان او بیش از هفتاد نمونه مناظره آمده که وی را از این لحاظ در میان شاعران فارسی برجسته ساخته‌است.

این مناظره‌ها نه تنها میان انسان‌ها و جانوران و گیاهان، بلکه میان انواع اشیاء  از قبیل سوزن و نخ  نیز رخ می دهد.

پروین در بیان مقاصد خود از هنرهای «شخصیت‌بخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، با شیوایی کم‌نظیری استفادهٔ بسیار کرده‌است.  

پروین پیش از چاپ دومین نوبت از دیوان اشعارش، بر اثر بیماری حصبه در سی و پنج سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت و در حرم فاطمه معصومه، در آرامگاه خانوادگی‌اش، دفن شد.

زادروز پروین (بیست و پنجم اسفندماه)، به عنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامی» نام‌گذاری شده‌است.

آثار پروین اعتصامی

• دیوان پروین اعتصامی

مروری بر آثار و اندیشه ها پروین اعتصامی

پروین اعتصامی ، ملکه ی شعر ایرانی و یکی از بزرگترین و ارزشمند ترین شاعران معاصر ایران زمین محسوب می شود.

پروین اعتصامی ، اگر چه عمر بسیار کوتاهی را در این دنیا سپری کرد ، اما کارنامه ادبی او بسیار پربار است و نام او به دنبال اشعار عالی قدر او ماندگارتر .

پروین اعتصامی شاعری نوگرا بود.

این نوگرایی نه تنها در محتوا و معنای اشعارش ، بلکه در فرم و قالب های انتخابی برای اشعارش نیز نمایان بود.

آنچه که همگان در اولین برخورد با اشعار پروین اعتصامی به وضوح در آینه ی اشعار او مشاهده می کنند ، فرم ادبی خاص او یعنی ” مناظره محوری” است.

پروین به جرئت ، نخستین شاعری است که در حوزه ی شعر معاصر این چنین هوشمندانه مناظره را دستمایه ی کار خودش کرده است و در جای جای احساس شاعرانگی اش از آن بهره برده است.

آنچه که این مناظره ها را زیبا می کند ، تنها فرم آن نیست. بلکه محتوای استفاده از این مناظره ها که پندهای اخلاقی و درس های بزرگ زندگی است ، می باشد.

ویژگی های شعر پروین اعتصامی

پروین ، به مثابه یک مصلح اجتماعی شعر می سرود. در حقیقت ، سروده های پروین همگی دغدغه های اجتماعی را در دل خود دارند.

اگر نگاهی دقیق هم به این اشعار داشته باشیم ، در می یابیم که پروین تمام و کمال یک شاعر منتقد و یک شاعر آگاه در حوزه ی مسائل اجتماعی است.

سخن او بسیار برا و تیزچنگال ، پرده از تمامی رذیلت های احلاقی جامعه بر می دارد و آن ها را در یک قالب لطیف یعنی شعر به مردم جامعه ی خویش اظهار می کند.

از دیگر ویژگی هایی که در شعر پروین بسیار می توان از آن نمونه آورد ، شخصیت پردازی ها و شخصیت سازی ها در درون یک شعر است.

او شخصیت های ماندگاری در درون اشعار خویش خلق کرده است که برای مدت های زیادی در قالب داستان های عامیانه و یا حتی ضرب المثل های مردمی از این شخصیت ها استفاده می شده است.

تمثیل ها و تصویر سازی های ادبی نیز یکی دیگر از مولفه های شعر پروین است.

به جرئت می توان گفت که پروین ، با تمامی ماجرای پر فراز و نشیب خود در زندگی شخصی ، اما فردی استوار و بلند مرتبه و ماندگار در دنیای شعر و شاعری است.

“مست و هوشیار ” ، یکی از مناظره های معروفی است که پروین سروده است.

این شاهکار ادبی را با هم مرور می کنیم :

محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت

مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست

گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی

گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست

گفت: میباید تو را تا خانهٔ قاضی برم

گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه‌شب بیدار نیست

گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم

گفت: والی از کجا در خانهٔ خمار نیست

گفت: تا داروغه را گوئیم، در مسجد بخواب

گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست

گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان

گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست

گفت: از بهر غرامت، جامه‌ات بیرون کنم

گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست

گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه

گفت: در سر عقل باید، بی کلاهی عار نیست

گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی

گفت: ای بیهوده‌گو، حرف کم و بسیار نیست

گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را

گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب