در این بخش از زندگینامه نویسندگان آشنا می شویم با نویسنده زیر :

جامی و هر آنچه که باید درباره او بدانید

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند.

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند.

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان.

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.

در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” جامی ” ، شاعر ایرانی و خالق کتاب” هفت اورنگ” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه

روزگار کودکی و تحصیلات مقدماتی جامی در خرگرد جام، که در آن زمان یکی از تبعات هرات بود در کنار پدرش طی گشت.

در حدود سیزده سالگی همراه پدرش به هرات سفر کرد و در آنجا سکنی گزید؛ در همان‌جا به تعلم و تعلیم مشغول شد و قسمت عمده حیاتش نیز در همان‌جا به سر برد و از آن زمان به جامی مشهور گشت.

وی ابتدا با تخلص دشتی شعر می سرود، سپس آن را به جامی تغییر داد که خود علت آن را تولدش در شهر جام و ارادتش به شیخ الاسلام احمد جام توضیح داده است.

جامی مقدّمات ادبیات فارسی و عربی را نزد پدرش یاد گرفت و چون خانواده‌اش شهر هرات را برای اقامت انتخاب کردند، او نیز فرصت یافت تا در مدرسه نظامیه هرات که از مراکز علمی معتبر آن زمان بود، به تحصیل بپردازد.

علوم متداول زمان خود را همچون صرف و نحو،منطق، حکمت مشایی، حکمت اشراق، طبیعیات، ریاضیات،فقه، اصول حدیث، قرائت، و تفسیر را به خوبی یاد گیرد و از محضر استادانی چون خواجه علی سمرقندی و محمد جاجرمی بهره ببرد.

در این دوره بود که جامی با تصوّف آشنا گشت و مجذوب آن شد بطوری که به حلقه مریدان سعدالدین محمد کاشغری نقشبندی پیوست و به تدریج چنان درجات مقام معنوی را طی کرد که بعد از مرگ مرشدش خلیفه طریقت نقشبندیه شد.

پس از گذشت چند سالی جامی به سمرقند سفر کرد که در سایه حمایت پادشاه علم دوست تیموری الغ بیگ به کانون تجمّع دانشمندان و دانشجویان مبدل گشته بود.

در سمرقند نیز نورالدّین توانست استادانش را به ذکاوت و دانش خود علاقه مند کند. او که سرودن شعر را در جوانی از سر گرفته و در آن به شهرت رسیده بود، با تکیه زدن بر مقام ارشاد و به نظم کشیدن تعالیم عرفانی و صوفیانه به محبوبیتی عظیم در میان اهل دانش و معرف نائل گشت.

جامی به افتادگی و گشاده‌رویی شهره بود و با اینکه زندگی‌ را بسیار ساده می گذراند و هیچ‌گاه در مدح زورمندان شعری نسرود، شاهان و امیران همواره به او ارادت داشتند و خود را مرید او می‌دانستند.

جانشینان بیگ خصوصاً سلطان حسین بایقرا و امیر او علیشیر نوایی تا آخر عمر او را محترم می‌شمرده و اوزون حسن آق قویونلو، سلطان محمّد فاتح پادشاه عثمانی و ملک الاشراف پادشاه مصر به او ارادت خاصی داشتند.

جامی از طرف پدر نسبش به محمد بن حسن شیبانی، فقیه معروف حنفی سده ۲ قمری می‌رسد.

از جامی ده‌ها کتاب و رساله از نظم و نثر به زبان‌های فارسی و عربی پابرجاست:آثار منظوم وی در دیوان های سه گانه گردآوری شده اند که شامل غزلیات ، مقطعات و رباعیات می شود.

جامی دیوان خود را در اواخر عمر به تقلید از امیر خسرو دهلوی در سه قسمت تقلید کرد:

الف) فاتحة الشباب (دوران جوانی)

ب) واسطة العقد (اواسط زندگی)

ج) خاتمة الحیاة (اواخر حیات).

دیوان قصاید و غزلیات این دیوان را جامی در سال ۸۸۴ نگاشته است.

قصاید جامی در توحید و نعت پیامبر اسلام و صحابه و اهل بیت و نیز مطالب عرفانی و اخلاقی‌است.

جامی همچنین قصایدی در مدح یا مرثیه سلاطین و حکمای زمانش نوشته است.

غزلیات جامی غالباً از هفت بیت بیشتر نیست و اکثراً محتوای عاشقانه یا عارفانه دارند.

از جامی مقطعات و رباعیاتی نیز به یادگار مانده است که یا حاوی مسائل عرفانی‌است و به حقایق صوفیانه اشاره می کند یا نکته لطیف عاشقانه‌ای در آن قرار داده است.

دیوانی نیز به نام دیوان بی‌نقاط از جامی به‌جای مانده که در تمامی واژه‌های آن هیچ حرف نقطه‌داری استفاده نشده‌است.

هفت اورنگ که خود مشتمل بر هفت کتاب در قالب مثنوی است.مثنوی اول سلسلة الذهب به سبک حدیقةالحقیقه سنایی و در سال ۸۸۷ نگاشته شده است، در این مثنوی از شریعت،طریقت، عشق و نبوت از دیدگاه عرفانی سخن به میان آمده است.

مثنوی دوم سلامان و آبسال که به نام سلطان یعقوب ترکمان آق قویونلو است و در سال ۸۸۵ سروده شده است.

حکایت سلامان و آبسال نخستین بار در شرح اشارات خواجه نصیرالدین توسی و اسرار حکمه ابن طفیل نگاشته شده بود که جامی آن را به نظم فارسی درآورد.

مثنوی سوم تحفة الاحرار نخستین مثنوی تعلیمی جامی است که به سبک و سیاق مخزن‌الاسرار نظامی سروده شده است.

در این کتاب به آفرینش، اسلام، نماز، زکات، حج، عزلت، تصوف، عشق و شاعری اشاره شده است.

در انتهای این مثنوی جامی به فرزند خود ضیاءالدین یوسف پندنامه‌ای نوشته که در آن از جوانی خود سخن به میان آورده است.

مثنوی چهارم سبحةالابرار و آن نیز مثنوی تعلیمی‌است که در سال ۸۸۷ به نظم درآمده است و در آن در باب تعالیم اخلاقی و عرفانی در باب توبه، زهد، فقر، صبر، شکر، خوف، رجا، توکل، رضا و حب سخن به میان آمده است.

مثنوی پنجم یوسف و زلیخا مثنوی عشقی به سبک خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین فخر گرگانی است که به نام و یاد پیامبر و بیان معراج و مدح سلطان حسین بایقرا آغاز می‌شود.

در این کتاب جامی از سوره یوسف در قرآن و نیز از روایات تورات در سفر پیدایش استفاده کرده است. تاریخ تألیف این کتاب را سال ۸۸۸ هجری محاسبه کرده اند.

مثنوی ششم لیلی و مجنون مثنوی عشقی‌ است که بر وزن لیلی و مجنون نظامی و امیرخسرو دهلوی سروده شده‌است.

مثنوی هفتم خردنامه اسکندری که مثنوی تعلیمی در حکمت و اخلاق است و در آن درباره ی  حکیمان یونان از سقراط،افلاطون، ارسطو، بقراط، فیثاغورث و اسکندر صحبت شده است.بهارستان از دیگر آثار جامی است.

آثار

• دیوان جامی
• بهارستان
• هفت اورنگ

مروری بر آثار و اندیشه ها

جامی شاعر بزرگ ایرانی و از منظومه سرایان به نام ایران زمین است. جامی یکی از خادمین شعر عرفانی و غنایی ایران زمین است.

مرور بر آثار جامی این نمای کلی از زندگی و آثار او را به ما میدهد که دغدغه ی فکری او در زمینه ی ادبیات پارسی و خصوصا در باب شعر پارسی عمدتا در دو نقطه خلاصه می شود و آن عرفان و عاشقی است.

او یکی از بزرگترین منظومه سرایان عرفانی ماست که اشعار بسیار بلند بالایی در زمینه های عرفانی و ادب عرفانی دارد.

همچنین دیگر بخشی که از او بسیار به یادگار مانده است ، منظومه های عاشقانه ی اوست.

او علاوه بر گذری به داستان های ایرانی و افسانه های ایرانی ، اشعاری سروده است که نه تنها در زمان خود بعنوان یکی از برجسته ترین نوع سروده های عاشقانه شناخته می شده است ، بلکه کنون نیز پس از گذر سالها می توان از آن بعنوان یکی از نمونه های برحسته ی شعر عاشقانه نام برد.

دیگر ویژگی جامی بهره گیری از کتب الهی خصوصا قرآن برای منظومه سرایی است.

او بسیاری از داستان ها و پندهای داستانی خود را از دل این کتاب مقدس الهی استخراج کرده است و از این رو می توان از او بعنوان یکی از منظومه پردازان قرآنی نیز یاد کرد. دیگر ویژگی محتوای شعر او ، اصطلاحات و صورتگری های عاشقانه در دل مضامین عرفانی است. این دسته از ساختار ادبی با محرکه ی افرادی چون جامی و امثال او وارد ادبیات پارسی شد و در گذر سالها نیز بعنوان بخشی تفکیک ناپذیر از ادبیات منظوم ایران شناخته شد و ماندگار شد.

شیوه ی شاعرانگی جامی در قرن های بعد از او بسیار طرفدار پیدا کرد و رهروان بسیاری داشت.

در ادامه قطعه ای از مجموعه ی ” هفت اورنگ جامی ” را با هم مطالعه می کنیم :

یاقوت لبش به خوشنویسی

ماهش به شعار مشک ریسی

تابان مه روشن از جبینش

خورشید فتاده بر زمینش

ابروش بلای نازنینان

محراب دعا پاکدینان

قدش نخلی عجب دلاویز

بر خسته دلان ز لب رطب ریز

دور شکرش ز موی میمی

زیر کمرش ز موی نیمی

گوی ذقنش ز سیم ساده

سبزه ز درون برون نداده

سرو قد گلرخان دلجوی

چوگان شده در هوای آن گوی

سر تا قدم از ادب سرشته

بر دل رقم ادب نوشته

طبعش ز سخن به موشکافی

مشعوف به شعر شعربافی

چون لعل لبش خموش بودی

بر روزن راز گوش بودی

چون غنچه تنگ او شکفتی

سنجیده هزار نکته گفتی

کلکش ز سواد طره حور

صد نقش زدی به لوح کافور

هر حرف که بر ورق کشیدی

بر نغز خطان ورق دریدی

با طایفه ای ز خردسالان

چون او همه مشکبو غزالان

همواره هوای گشت کردی

طوافی کوه و دشت کردی

گه باز زدی به کوه دامان

با کبک دری شدی خرامان

گه بنشستی به طرف وادی

بر رود زدی نوای شادی

گه ره سوی چشمه سار جستی

وز چشمه دل غبار شستی

گه رخت به مرغزار بردی

وز دل غم روزگار بردی

می زد قدمی به هر بهانه

فارغ ز حوادث زمانه

نه در جگرش ز عشق تابی

نه بر مژه اش ز شوق آبی

نه جامه صابری دریده

نی ناله عاشقی کشیده

شب خواب فراغتش ربودی

بر بستر عافیت غنودی