علی شریعتی

دکتر علی شریعتی ، فیلسوف ، نظریه پرداز سیاسی و از بزرگترین نویسندگان ایران زمین ، به تاریخ دوم آذر سال ۱۳۱۲ در روستای کاهک ، که در نزدیکی سبزوار واقع شده است ، چشم به جهان گشود .

پدر و پدر بزرگ او ، هر دو از عارفان و فلاسفه ی بزرگ دوران خویش بودند و کرسی های استادی در مدارس و حوزه های علمیه ی مشهد ، بخارا و سبزوار داشتند. دکتر علی شریعتی نخستین فرزند خانواده بود و برای خانواده برکتی محسوب می شد. شریعتی در خانواده ای بسیار مذهبی و اهل علم بزرگ شد و تحصیلات دوران ابتدایی خودش را نیز در دبستانی به نام ابن یمین در مشهد به پایان رساند .

اما بعد ، شرایط کشور در سال های ۱۳۲۰ بحرانی شد و این بحران باعث شد که پدر دکتر علی شریعتی خانواده اش را برای مصون نگه داشتن از خطراتی که در آن زمان وجود داشت ، به دهستان بفرستد تا که مدتی آب ها از آسیاب بیفتد. همین مسئله باعث شد که دکتر شریعتی ، چند سالی وقفه ی تحصیلی را تجربه کنند .

زندگینامه علی شریعتی

اما بعد ، پس از مدت کوتاهی شرایط کشور دوباره به حالت عادی برگشت و علی شریعتی دوباره به همان مدرسه ای که در مشهد در آن تحصیل می کرد ، بازگشته و ادامه ی تحصیل خود را در آن جا گذارند. شریعتی انسانی بسیار سخت کوش و باهوش بود. در تمام مدت تحصیل ، وی همیشه به دنبال روزنی بود که علم بیشتری نصیب خود کند و به مباحث راه پیدا کند و یا اینکه کتابی جدید در دست بگیرد و نکته ای جدید بیاموزد. وی در سال ۱۳۲۵ ، به دبیرستان فردوسی مشهد راه یافت و پس از اینکه مقطع اول متوسطه ی خودش را در ۱۶ سالگی به اتمام رساند ، به دانشسرای مقدماتی ورود کرد تا که تحصیل خود را در مقاطع بالاتر ادامه دهد .

وی پس از آن با نمرات عالی موفق به کسب دیپلم شد و برای رشته ی دانشگاهی خویش رشته ی ادبیات فارسی را انتخاب کرد و در دانشگاه مشهد و در دانشکده علوم انسانی به تحصیل مشغول شد. ورود شریعتی به دانشگاه ، بذر استعدادهای درونی او را شکوفا کرد و برای او موفقیت های بسیاری فراهم آورد .

علی شریعتی از همان بدو ورود به دانشگاه بدنبال راهی برای انتشار دانسته های خود می گشت و از این رو ، شروع به تحقیق و پژوهش در حوزه ی ادبیات فارسی کرد. وی پس از حدود یکسال تحصیل نخستین آثارش را در حوزه ی ادبیات به نشر رساند. از آثار منتشر شده در دوره ی کارشناسی او ترجمه ها و نوشته هایی بود که به در حوزه ی متون مذهبی و نیایشی جای می گرفت. او جایگاه رفیعی در ادبیات پیدا می کند اما به دلیل شرایط بسیار بد اقتصادی همیشه با اصرار پدر مبنی بر ترک تحصیل و ورود به دانشسرا روبرو می شد .

اما وی با اراده و عزم راسخی که داشت ، تمام سعی خود را کرد تا که به بهترین شکل ممکن تحصیل خود را به پایان برساند و بهترین کارنامه را از خویش به جای بگذارد. وی  در سال ۱۳۳۷ ، با یکی از همکلاسی های خود ، به نام خانم پوران شریعت رضوی ازدواج کرد. او به همسرش بسیار علاقه داشت و خانم شریعت رضوی نیز همچون همسری دلسوز و فداکار در تمام سالهای زندگی علی شریعتی را به نوشتن و مطالعه کردن در باب ادبیات و بسیاری از علوم دیگر حمایت کرد .

حتی بسیاری از نزدیکان و دوستان علی شریعتی معتقد بر آنند که این پوران شریعت رضوی بوده است که از یک جوان دانشجو در مشهد ، شخصی به نام دکتر علی شریعتی ساخته و او را پرورش داده است.شریعتی با تمام مشکلاتی که بر سر راهش بود ، تحصیلاتش را در مشهد به اتمام رساند و با توجه به نمرات خوبی که کسب کرده بود و با توجه به کارنامه ی قوی او در زمینه ی پژوهش های ادبی ، برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام شد تا که در آنجا زندگی علمی خود را ادامه دهد .

ورود علی شریعتی به فرانسه و تجربه ی دنیای غرب ، یک تحول عظیم در زندگی او پدید آورد. هر چند که او در رشته ی ادبیات در دانشگاه سوربن فرانسه موفق به کسب مقام دکتری ادبیات شد ، اما در همه سالهایی که در فرانسه بود ، تمرکز شدیدی بر روی این نکته گذاشت که علوم مختلف ، چون جامعه شناسی ، تاریخ ، تاریخ ادیان و از همه مهم تر علوم اسلامی را بیاموزد.او به اندازه ای در این علوم به تحقیقات پرداخت که از هزاران استاد صاحب نظر نیز استاد تر شد  و با کوله باری از دانش به زندگی خود در غرب ادامه داد .

علی شریعتی در همین دوره بود که با شخصیت هایی بزرگ چون سارتر آشنا شد و با آن ها تبادلات علمی بسیاری کرد. اما بعد ، وی در تاریخ ۱۳۴۳ به ایران بازگشت. اما در مرز دستگیر شد. دلیل این دستگیری چیزی نبود جز فعالیت هایی که وی بر علیه حکومت ظالم آن زمان صورت داده بود .

علی شریعتی مدت کوتاهی را در زندان ماند و سپس به مشهد بازگشت.اما این تازه نخستین دردسر های وی پس از بازگشت به ایران بود. او بررای مدت زیادی بیکار بود و هیچ کار دولتی در اختیار نداشت و روزگار سختی را به لحاظ گذران زندگی تجربه می کرد .

اما بعد ، اداره فرهنگ مشهد ، او را به سمت دبیری در یک دبستان پذیرفت و دکترای رشته ی ادبیات آن هم از بزرگترین دانشگاه وقت یعنی دانشگاه سوربن ، مشغول به تدریس درس انشا در یکی از دبستان های مشهد شد. اما مدتی نگذشت که از دبستان به دبیرستان رفت و بعد از آن نیز به سمت استاد یاری در رشته ی تاریخ در دانشگاه مشهد مشغول به کار گشت. اما علی شریعتی کسی نبود که در برکه هایی چون دانشگاه مشهد بخواهد جولان بدهد .

بسیار زودتر از آنچه که انتظار می رفت ، آوازه ی او به گوش مسئولین رسید و به حسینیه ارشاد دعوت شد. او در حسینیه ارشاد مشغول فعالیت های فرهنگی گردید و به عنوان مدرس جامعه شناسی ، تاریخ شیعه و معارف اسلامی به مشغول به کار شد. چند سالی زندگی او در قامت استاد بیشتر طول نکشید که ساواک دوباره به سراغ او آمد و او را زندانی کرد. این زندانی شدن او همزمان شد با تعطیلی حسینیه ارشاد در تهران و شریعتی به مدت ۱۸ ماه در زندان روزگار سپری کرد .

اما بعد ، پس از ۱۸ ماه هم که از زندان آزاد شد ، میله های زندان خفقان ، از روبروی چشم او کنار نرفت و هر زمان دولتی ها او را به قتل تهدید می کردند و برای او روزگار بسیار دردناکی را فراهم آورده بودند . بنا بر اتفاقات بسیاری که در آن روزها برای شریعتی می افتاد و او شکنجه های بسیاری را تحمل می کرد ، وی تصمیم گرفت که به یک زندگی مخفیانه روی بیاورد. این زندگی مخفیانه تنها از آن جهت بود که بتواند خود را در برابر تمام حوادثی که او را تهدید می کرد ، در امان نگه دارد. طول مدت این زندگی مخفیانه از آبان ۵۱ تا تیر ۵۲ بوده است .

این در حالی بود که شریعتی همچنان مبارزات انقلابی خودش را ادامه می داد و مقالات خود را به اسم های مستعار به چاپ می رساند.این امر به گوش ساواکی ها رسیده بود و آن ها هر آن منتظر آن بودند که اثری از شریعتی پیدا کنند تا که این بار تحت هر شرایطی او را سر به نیست کنند. اما با این وجود ، شریعتی هیچ ترسی از این قضیه نداشته و در راستای آرمان های بزرگی که در سر داشت مبارزه می کرد .

این اتفاق زندگی مخفیانه ساواک را وادار کرد که دست به کارهای بسیار طالمانه ای بزند. آن ها برادر و سپس پدر دکتر علی شریعتی را گروگان گرفتند  تا که شاید شریعتی خود را معرفی کند اما در یک روایت که این میان وجود دارد گفته می شود که  :

” روزی مامورین ساواک مادر آقای شریعتی را گروگان گرفتند و به او گفتند که تو به بچه ات اصرار کن که دست از این کارهایش بردارد و خودش را معرفی کند. مادر دکتر نیز به مامورین ساواک گفته بوده است که از طرف من به بچه ام بگویید که اگر این کار را کند ، شیرش را حلالش نمی کنم. ” .

اما بعد حلقه ی دوستان او تنگ تر شد ، دانشگاه بر او به تنگ آمد و همه ی اتفاقات دست به دست هم داد تا که شریعتی از هر گونه راه ارتباطی با مردم باز بماند . او خودش در این باره می گوید که  : ” ظاهرا آزاد هستم ، اما یک مقدار که دقت کنید می بیند که زندان تنها بزرگتر شده است و اینجا برای من که خانه ام است نیز زندان شده است و مرا حبس کرده اند .

شریعتی که این وضعیت را تاب نمی آورد ، سرانجام تصمیم به مهاجرت می گیرد. او از ایران خارج می شودو به بروکسل می رود و پس از چندی ماندن در بروکسل راهی انگلستان می شود. البته ماجرای رفتن او از کشور نیز با درگیری های بسیاری همراه بود ، اما آنچه که روایت شده است ، ذکر این نکته است که وی با نام جعلی از ایران رفت و در خارج از کشور اقامت گزید. اما مهاجرت نیز برای او شادی به همراه نداشت. وی درست پس از اینکه سه هفته از سفر انگلستانش گذشت ، دنیا را بدرود گفت .

دلیل مرگ وی را پزشکان مرگ طبیعی اعلام کردند و گفتند که بسته شدن رگ های قلبی دلیل مرگ بوده است ، اما این امر برای بسیاری از دوست داران او شبهه ایجاد کرد. چرا که او هیچ گونه بیماری قلبی پیش از این نداشته و سابقه ای نیز برای او ثبت نشده بوده است. با این اوصاف ، دکتران نیز از کالبد شکافی امتناع کردند و وی در نهایت وی بر خلاف وصیتش که گفته بود او را در حسینیه ارشاد دفن کنند ، در دمشق و در کنار حرم حضرت زینب کبری دفن شده است. در باب مرگ دکتر علی شریعتی روایتی از ناهید فکوهی از نزدیکان شریعتی وجود دارد که می تواند عمق فاجعه را در قبال این بزرگ مرد تاریخ اندیشه ی ایران زمین بیان کند. این بخش از گفته های او به این دلیل که سندی تاریخی است به طور مستقیم و بدون خلاصه سازی روایت می شود

: ” آن شب تا ساعت یازده دور هم نشسته بودیم و حرف می‌زدیم ولی دکتر ساکت و غمگین و گرفته بود و حرفی نمی‌زد. حدود نیمه شب، علی فکوهی و ناهید به خانهٔ خودشان می‌روند و با نسرین قرار می‌گذارند که فردا صبح آماده باشند تا به اتفاق هم به بدرقه دوستشان بروند. دکتر هم به اتاق خوابی که، در طبقهٔ پایین قرارداشته‌است می‌رود که بخوابد بعداز مدتی دکتر به سارا می‌گوید، لیوان آبی برایش ببرد. سارا آب را می‌برد و پس از گذشت مدتی باز بچه‌ها را صدا می‌زند و چای می‌خواهد. به نظر ناآرام می‌رسیده و خوابش نمی‌برده‌است .

سوسن و سارا و نسرین هم برای استراحت، با طبقهٔ بالا می‌روند و می‌خوابند فردا صبح ساعت هشت، ناهید با آقای فکوهی برای بردن خواهرشان نسرین به خانه می‌آیند و در می‌زنند، ولی کسی در را باز نمی‌کند! مدتی هم پشت درمی‌مانند تا نسرین، از خواب بیدار می‌شود. او که برای بازکردن در به طبقه پایین می‌آید، می‌بیند که دکتر در آستانه در ورودی اتاق به پشت افتاده و بینی اش به نحوی غیرعادی سیاه شده و باد کرده‌است .

وحشت زده در را باز می‌کند، با اضطراب جریان را به برادرش می‌گوید. ناهید و برادرش متحیّر وارد خانه می‌شوند، ناهید بلافاصله نبض دکتر را گرفته و می‌بیند نبض او از حرکت ایستاده‌است و نسرین هم نبض دکتر را می‌گیرد و او هم نظر ناهید را تأیید می‌کند، بلافاصله نسرین به طبقهٔ بالا می‌رود تا مراقب بچه‌ها باشد تا پدرشان را به آن حال نبینند علی فکوهی، وحشت زده و غمگین فوراً با اورژانس تماس می‌گیرد، آمبولانس می‌رسد و پس از معاینه نظر می‌دهند که دکتر درگذشته‌است.” . تاریخ مرگ وی را ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ گفته اند .

آثار علی شریعتی

• با مخاطب‌های آشنا
• خودسازی انقلابی
• ابوذر
• بازگشت
• فاطمه، فاطمه است
• ما و اقبال
• تحلیلی از مناسک حج
• شیعه
• نیایش
• تشیع علوی و تشیع صفوی
• جهت‌گیری طبقاتی در اسلام
• تاریخ تمدن (۲جلد)
• هبوط در کویر
• تاریخ و شناخت ادیان (دو جلد)
• اسلام‌شناسی (درس‌های حسینهٔ ارشاد) (سه جلد)
• حسین وارث آدم
• چه باید کرد؟
• زن
• مذهب علیه مذهب
• جهان‌بینی و ایدئولوژی
• انسان
• انسان بی‌خود
• علی حقیقتی بر گونه اساطیر
• بازشناسی هویت ایرانی اسلامی
• روش شناخت اسلام
• میعاد با ابراهیم
• اسلام‌شناسی (سخنرانی‌های دانشگاه مشهد)
• ویژگی‌های قرون جدید
• هنر
• گفتگوهای تنهایی (دو جلد)
• امت و امامت
• نامه‌ها
• آثار گونه‌گون (دو جلد)
• آثار جوانی (دو جلد)

 ^{سوالات متداول در خصوص زندگینامه دکتر علی شریعتی}

۱- علی شریعتی کیست ؟

دکتر علی شریعتی ، فیلسوف ، نظریه پرداز سیاسی و از بزرگترین نویسندگان ایران زمین ، به تاریخ دوم آذر سال ۱۳۱۲ در روستای کاهک ، که در نزدیکی سبزوار واقع شده است ، چشم به جهان گشود .

 ^{۲- پنج اثر از آثار علی شریعتی را بیان کنید ؟}

• خودسازی انقلابی
• ابوذر
• بازگشت
• فاطمه، فاطمه است
• ما و اقبال

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب