فخرالدین عراقی │ صد نویسنده برتر جهان

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است . در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان .

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” فخرالدین عراقی ” ، شاعر و عارف پارسی و خالق اثر جاودانه” لمعات” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه فخرالدین عراقی

شیخ فخرالّدین ابراهیم بن بزرگمهر بن عبدالغفار کمیجانی ششده ای همدانی که در بسیاری از محافل ادبی تنها با نام  فخرالّدین عراقی شناخته می شود ، از جمله شاعران و عارفان و نویسندگان صوفی ادب فارسی و از بزرگان علم عرفان و ادبیات غنایی و عاشقانه ی ایران است.

که نظیر او نمی توان یافت. وی  در سدهٔ هفتم هجری، در تاریخ ۲۰ خرداد ۵۹۲ هجری شمسی معادل با ۱۰ ژوئن ۱۲۱۳ میلادی در کمیجان پای بر عرصه گیتی نهاد. در مورد نام و نسب او میان غالب تذکره‌نویسان اختلاف وجود دارد. به روایت حمدالله مستوفی در کتاب تاریخ گزیده نام او ابراهیم، لقبش فخرالدین و نام پدر و جدش بوذرجمهر ابن عبدالغفار الجوالقی در همدان است .

تولد او بنا به تحقیق سعید نفیسی در کمیجان است؛ که البته در آثار خود فخرالدین عراقی نام کمیجان به چشم می خورد. ابراهیم فرزند عبدالغفار کمیجانی بود؛ و در کمیجان به دنیا آمد او در کودکی قرآن را از بر کرد و پس از تکمیل آموزش قرآن برای ادامهٔ تحصیل به همدان رفته، و در آن‌جا به ادامه تحصیل پرداخت .

صوت خوش وی هنگام خواندن قرآن موجب شد نام و آوازه ای در همدان برایش به ارمغان بیاید .

محور اصلی آثار فخرالدین عراقی

آثار فخرالدین عراقی بر پنج محور اصلی تمرکز دارد به همین خاطر در بیشتر آثار او این موضوع به راحتی قابل مشاهده است . این ۵ محور عبارت اند از عرفان، اخلاق، درخواست ، آرزو و حسرت که خود را با مدح و انتقاد و شور و خودشناسی نشان می دهد. با این حال این محورها خودشان به انشعابات فرعی دیگری ختم می شوند .

به طور مثال شاخه اصلی عرفان به عشقی حقیقی ختم می شود که در بیشتر اشعار او این موضوع به راحتی قابل مشاهده است . با این حال آثار او پر است از معانی عاطفی و احساسی که این موضوع برخلاف دیگر شعرای تاریخی ایران که از آرایه های ادبی زیادی استفاده می کردند؛ فهم اشعار را برای خواننده بسیار ساده کرده است.

با این حال استفاده از آرایه ها در اشعار او بسیار کم است ولی هر جا که از آن ها استفاده کرده لازم بوده به همین خاطر زیاد آن ها به چشم نمی آیند. با این حال اگر کمی در اشعار او جست وجو کنیم، خواهیم دید که بیشتر اشعار او برگرفته از قرآن و احادیثی است که از بزرگان نقل شده است با این وجود برخی از اشعار برگرفته از تفاسیر خود اوست که با خواندن کتاب های عرفانی دیگر آن ها را سروده است.

ما همچنین در آثار او از مدح پیامبر گرفته تا خودشکنی نفس را مشاهده می کنیم . با این حال هر فردی که اشعار او را می خواند به فکر فرو می رود و با روح و روان خود ارتباط برقرار می کند. به همین خاطر مبانی اندیشه او را می توان درون مایه عرفانی دانست و او را فردی درویش مسلک و عارف قلمداد کنیم.

وقتی که هفده ساله بود جمعی از قلندران به همدان وارد شدند و او نیز بهمراه آنان به هندوستان سفر کرد و در شهر ملتان به شاگردی شیخ بهاء الدین زکریا ملتانی وارد گشت و بعد از مدتی با دختر او پیمان ازدواج بست که از وی پسری آمد و نامش را کبیرالدین گذاشته اند .

بیست و پنج ساله بود که شیخ بهاءالدین ازدنیا رفت، در حالی‌که، عراقی را جانشین خود کرده بود .

بعد از هند، او  به مکه و مدینه سفر کرد، و پس از حج به سمت روم روانه گشت. در قونیه، با مولانا دیدار داشت، و مدتها در مجالس سماع حضور می یافت .

فخر الدین عراقی پس از سال‌ها اقامت در روم به شام عزیمت کرد .

از او  آثاری به نظم و نثر باقی مانده‌است. لمعات که مهمترین اثر منثور عراقی است در زمان صحبت صدرالدین قونوی و تحت تأثیر آثار ابن عربی به قلم تحریر درآمده است .

این کتاب ۲۷ لمعه دارد و موضوع اصلی آن عشق است که او به پیروی از سوانح احمد غزالی و با توجه به آراء ابن عربی ابعاد مختلف آن را نگاشته است .

مکاتیب و رساله اللطیفه فی الذوقیات از دیگر آثار منثور او است.دیوان اشعار وی نیز مشهور است گرچه او در بیشتر قوالب شعری طبع خود را آزموده، اما هنر شاعری او بیشتر در غزلیاتش به عرصه ظهور درآمده است .

عشاق نامه یا رساله ده فصل اثر منظوم دیگری از عراقی است که در قالب مثنوی و غزل و در بحر خفیف مسدس محذوف خلق گردیده است. احتمالاً پیش از او سرودن ده فصل یا عشاق نامه وجود داشته‌است اما این شاعر بزرگ با ابتکار این قالب ادبی را زنده ساخت و به آن رونق بسیاری بخشید.فخرالّدین عراقی در ۸ ذوالقعده ۶۸۸ ه‍. ق، در دمشق جشم از جهان فرو بست.

آثار فخرالدین عراقی

• مکاتیب و رساله اللطیفه فی الذوقیات
• لمعات
• مکاتیب
• دیوان اشعار

مروری بر آثار و اندیشه ها فخرالدین عراقی

فخر الدین عراقی ، از جمله شاعران عرفانی و از سوی دیگر عاشقانه ی ایران زمین است که از او اشعار بسیاری بر جا مانده است که تماما نشان از دانش بالای او در حوزه ی شاعری دارد و از سوی دیگر نشان میدهد که او یکی از تحول آفرینان شعر فارسی است. شاید اگر نگاهی سطحی و اولیه به شعرهای او بیاندازیم ، تنها نکته ای که دستگیرمان شود ، ذکر این نکته است که عراقی شاعر نیز چون هم نسلانش تنها به گرد یک مطلب می گردد و با استفاده از آرایه های ادبی سعی در ساخت یک فرم برای شعر خود دارد اما این یک اشتباه بزرگ است .

اگر ما بتوانیم و به این درک و قدرت برسیم که شعر او را درک کنیم ، یقینا به نقطه ای رسیدیم که می توانیم خودمان را یک ادیب و یک صاحب نر در ادبیات بخوانیم. اما آنچه که در این مقاله و در این بخش از زندگی نامه نویسندگان می خواهیم خدمتتان راائه کنیم دقیقا چیزی است که شما برای رسیدن به مقاهیم شعر او به آن نیاز دارید. اگر دقت داشته باشید و به زندگی نامه این شاعر بزرگ رجوع کنید ، در می یابید که او در زمانه ای زندگی می کرده است که همه ی بزرگان عصر شاعری نیز در آن زمانه زندگی می کرده اند و از ن رو که  خود نیز یک عاشق شوریده بوده است و به دنبال آنچه که می خواسته است ، می رفته و آن را دنبال می کرده است ، بسیاری از این بزرگان را ملاقات کرده است واز آنها درس آموزی داشته است .

یکی از آن بزرگانی که بسیار بسیار به عراقی در جهت گسترش معنای شاعرانگی و همچنین معنای زندگی کمک کرده است ، حضرت مولانا است. هنگامی که ما از مولانا صحبت می کنیم ، و از کسی که به پیش مولانا می آورد تا از او درس بیاموزد ، در واقع از یک وجود بسیار کاریزماتیک در دیای عشق و عاشقی در جهان و یک وجود عارف و سالک صحبت می کنیم که هر کس به پیش او رفت ، راه خروج را گم می کند. او نیز از این دسته خارج نبود .

این شاعر مدتهای بسیاری به سلوک پرداخت و در نهایت نیز به نزد مولانا رفت ، اما رفتن او به نزد مولانا همانا و عراقی شاعر دیگر ساخته شدن همانا. در واقع او بعد از اینکه به دیدار مولانا می رود ، عراقی می شود و این مولانا بوده است که بیشترین تاثیر را روی او گذاشته است و از او شاعری بلند آوازه و صد البته و صد هزار البته شخصیتی بی نظیر ساخته است. او در پیش مولانا مراحل سلوکش را به پایان می رساند و روحش را تراش میدهد و این ها را شما می توانید به راحتی هر چه تمام تر در گذر زندگی او و اشعار او مشاهده کنید. اما آنچه که امروز می خواهیم به آن بپردازیم ، دقیقا همین مسئله است .

ما می خواهیم نقشه ی راهی به شما بدهیم که بتوانید با استفاده از این نقشه ی راه بهترتین نتیجه را از مطالعه ی شعر  او بگیرید. در واقع آنچه که در او بیش از هر چیزی نمودار است و عیان است ، ذکر این نکته است که عارقی به شدت شخصیتی عاشق دارد و سپس بعد از عاشقی می توان چنین گفت که وی یکی از بزرگان حوزه ی عرفان است. اگر بخواهیم تقدمی قائل شویم بر این امر باید بگوییم که او پیش از این که یک عارف باشد ، یک شاعر است و بیش از این یک شاعر باشد یک عارف نامی است. محتوا و دغدغه  ی اصلی شعرهای او به گونه ای است که می توان مشابهت های بسیاری از منش فکری او و نزدیکی آن با اساتیدش پیدا نمود .

نخستین دغدغه ای که باید بسیار به آن توجه کردو در تمامی شعرهای او نیز موجود است ذکر این نکته است که او عاشقی را بسیار مورد توجه قرار می دهد و با دنیای عاشق ها رابطه ای نزدیک برقرار می کند. در واقع او عشق را نمی ستاید ، بلکه عشق را عاشقانه زندگی می کند. در واقع امثال او که نگاهی عرفانی به عشق دارند ، عشق را گوهره و جوهر هستی می دانند و معتقدند که بدون عشق دنیا سرابی بیش نیست. همچنین به دلیل تسلط بالا بر این مفهوم و نوع باوری که به این قضیه دارند ، همیشه این مساله را مد نظر قرار میدهند که شعق مراتب دارد و این مراتب عشق است که عشق را می سازد و آن ساختمان عظیم عشق را شامل می شود و شکل می دهد .

آنها عشق را به دو صورت مجازی با تمام تعلقاتش معرفی می کنند و معتقدند که عشقی به ثمر می نشیند که از مجاز به حقیقت روی بیاورد و آن ها مجاز را پلی می دانند برای رسیدن به حقیقت . جا دارد که بسیار کوتاه به این دو عشق بپردازیم ، چرا که شما در هنگام خوانش آثار عرفانی نیاز به آن دارید که به این دو مفهوم بسیار بسیار توجه کنید. عشق مجازی یا به اصطلاحی که عوام به کار می برند ، عشقی که در زمین رخ میدهد و عشق زمینی است ، عشقی که یک انسان به یک انسان دیگر یعنی دو جنس مخالف و یا هم جنس در مقام دوستی حاصل می کند و این عشق اگر به منتهی برسد و اگر مراتب بالای خودش یعنی وصل را تجربه کند ، صورت نخستینی از عشق حقیقی است .

در این باب نیز ضرب المثلی عربی وجود دارد که می گوید ، : المجاز مرآت الحقیقه ” . که می گوید ، مجاز اینه ی حقیقت است و انسانی که بتواند از درب مجاز به عشق ورود کند ، پلی روبروی خویش دارد که می تواند با توجه به آن پل به موفقیت های والایی که می خواهد و در ذهن دارد دست پیدا کند. از این رو پس می توان این گونه گفت که عشق مجازی همان راب عشق حقیقی در دنیای ما است. اما عشق حقیقی چیست  ؟

عشق حقیقی همان عشق به معشوق است . عشقی که می تواند انسان را به درجات بسیار بالا برساند و عشقی که می تواند انسان را در معرض بهترین احساسات موجود در جهان هستی قرار دهد. البته تفاسیر بسیاری از عشق حقیقی وجود دارد اما باید به همین امر بسنده کرد که عق حقیقی همان عشقی است که انسان در گرو آن به خداوند یعنی معشوق دیرینه و ازلی خود دست پیدا می کند.

در ادامه نیز ما غزلی از غزل های ناب در آثار فخرالدین عراقی را با هم می خوانیم و از تفکرات بلند پایه ی او استفاده می کنیم . یادتان باشد که خواندن شعرهای کلاسیک و بهره بردن از قدرتی که در دل کلام این شاعران است ، می تواند کام های رسیدن به موفقیت را در انسان بسیار کوتاه کند و انسان با ثبات قدم بیشتری به گام برداشتن در مسیر رسیدن به بهترین ها اقدام کند .

مست خراب یابد هر لحظه در خرابات

گنجی که آن نیابد صد پیر در مناجات

خواهی که راه یابی بی‌رنج بر سر گنج

می‌بیز هر سحرگاه خاک در خرابات

یک ذره گرد از آن خاک در چشم جانت افتد

با صدهزار خورشید افتد تو را ملاقات

ور عکس جام باده ناگاه بر تو تابد

نز خویش گردی آگه، نز جام، نز شعاعات

در بیخودی و مستی جایی رسی، که آنجا

در هم شود عبادات، پی گم کند اشارات

تا گم نگردی از خود گنجی چنین نیابی

حالی چنین نیابد گم گشته از ملاقات

تا کی کنی به عادت در صومعه عبادت؟

کفر است زهد و طاعت تا نگذری ز میقات

تا تو ز خودپرستی وز جست وجو نرستی

می‌دان که می‌پرستی در دیر عزی و لات

در صومعه تو دانی می‌کوش تا توانی

در میکده رها کن از سر فضول و طامات

جان باز در خرابات، تا جرعه‌ای بیابی

مفروش زهد، کانجا کمتر خرند طامات

لب تشنه چند باشی، در ساحل تمنی؟

انداز خویشتن را در بحر بی‌نهایات

تا گم شود نشانت در پای بی‌نشانی

تا در کشد به کامت یک ره نهنگ حالات

چون غرقه شد عراقی یابد حیات باقی

اسرار غیب بیند در عالم شهادات

سوالات متداول در زندگینامه فخر الدین عراقی

۱- فخرالدین عراقی کیست؟

شیخ فخرالّدین ابراهیم بن بزرگمهر بن عبدالغفار کمیجانی ششده ای همدانی که در بسیاری از محافل ادبی تنها با نام  فخرالّدین عراقی شناخته می شود ، از جمله شاعران و عارفان و نویسندگان صوفی ادب فارسی و از بزرگان علم عرفان و ادبیات غنایی و عاشقانه ی ایران است .

۲- فخرالدین عراقی در چه قرنی می زیست ؟

در سدهٔ هفتم هجری، در تاریخ ۲۰ خرداد ۵۹۲ هجری شمسی معادل با ۱۰ ژوئن ۱۲۱۳ میلادی در کمیجان پای بر عرصه گیتی نهاد .

۳- مهمترین اثر فخرالدین عراقی را نام ببرید ؟

لمعات که مهمترین اثر منثور عراقی است .

۴- آثار فخر الدین عراقی را نام ببرید ؟

• مکاتیب و رساله اللطیفه فی الذوقیات
• لمعات
• مکاتیب
• دیوان اشعار

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب