خواجو کرمانی │ صد نویسنده برتر جهان
تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .
مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .
در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان .
قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم .
در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” خواجو کرمانی ” ، نویسنده ی ایرانی و خالق کتاب” دیوان خواجو” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند .
زندگی نامه خواجو کرمانی
خواجوی کرمانی در اواخر سدهٔ هفتم هجری در کرمان چشم به جهان گشود. سال تولد او را به اختلاف بین ۶۶۹–۶۸۹ می پندارند. او که به نخل بند شاعران معروف است در دوران جوانی خود جدا از کسب دانش‌های معمول روزگار راه سفر را نیز پیشه کرده و در این راه از مناطق اصفهان، آذربایجان، شام، ری، عراق و مصر بازدید کرده و پس از بازگشت از این سفرهای طولانی در شیراز ماندگار شد .
خواجو کرمانی را با لقب‌هایی مانند خلاق المعانی و ملک الفضلا نیز میخواندند. شعر خواجوی کرمانی محتوای عرفانی دارد. مضامین عرفانی در غزلیات وی کاملا مشهود است امّا در این اشعار که بر شاعران بعدی خود مانند حافظ تأثیر به سزایی گذارده، مبارزه با زهد و ریا و بی‌اعتباری دنیا و مافیها از موارد قابل لمس است. او در غزل از سبک سنایی پیروی می کرده است و در مثنوی نیز بر آ« بوده است که به سبک فردوسی به حماسه‌سرایی بپردازد .
خواجو کرمانی را پیرو سلسله مرشدیه دانسته اند. او بر آتش ریاضیات ، طب و هیئت دستی داشت . طنز و هزل و انتقادات اجتماعی از شرایط ادیان در آن روزگار در اشعار خواجو بسیار دیده می شود..او در سرودن قصیده، مثنوی، و غزل طبعی توانا ذوقی سرشار دارد، به‌طوری‌که گرایش حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجو و شباهت شیوهٔ سخنش با او نامی و زبانزد خاص و عام است. خواجو را از بزرگان صوفیه قرن هشتم و اهل تصوف و عرفان (وحدت وجودی) می‌دانند .
از خواجوی کرمانی آثار زیادی در دسترس است که مضامین و محتوای آنها اکثرا تفاوت دارند. بیشتر این آثار در قالم نظم خلق شده اند.دیوان خواجو شامل غزل، قصیده، مسمط، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، رباعی، قطعه و مستزاد که در کل دو بخش صنایع‌الکمال و بدایع‌الجمال را شامل می گردد.پنج مثنوی در وزن‌های گوناگون با این نام‌ها:همای و همایون، گل و نوروز، روضهالانوار، کمال‌نامه وگوهرنامه. پنج مثنوی بر روی هم خمسهٔ خواجو نامیده می شوند .
پس از سال‌ها گویندهٔ ناشناس و پرسخنی منظومهٔ همای و همایون خواجو را با تبدیل و تغییر و حذف اسامی و افزودن افسانه‌هایی به منظومهٔ سام‌نامه تبدیل کرده است .
آثار منثور خواجوی کرمانی به رساله‌های چهارگانه‌ای تقسیم می شوند که هر یک نثری مسجّع و مصنوع، آراسته به آیات قرآنی حتی بسیار بیش از آنکه از شعر خود درآن استفاده کرده باشد،دارد .
رسایل چهارگانهٔ خواجو این گونه نامیده شده اند :سراجیّه شمس و سحاب شمع و شمشیر نمد و بوریا.این شاعر و عارف بزرگ در نیمهٔ سدهٔ هشتم هجری در شهر شیراز چشم از جهان فروبست وپیکر پاکش در تنگ الله اکبر این شهر نزدیک رکناباد دفن شد.
آثار خواجو کرمانی
دیوان خواجو شامل
پنج مثنوی یا خمسه خواجو شامل
رسایل شامل
- سراجیّه
- شمس و سحاب
- شمع و شمشیر
- نمد و بوریا
مروری بر آثار و اندیشه ها خواجو کرمانی
خواجوی کرمانی یکی از شاعران برجسته و بلند آوازه ی ایران زمین است که اشعار بسیار فوق العاده و نابی را از خود بجای گذاشته است. شناخت خواجوی کرمانی یک مقدار نیاز به دقیق نگری در باب شخصیت او دارد ، نخستین امری که باید به آن اشاره کرد این است که وقتی ما از شخصیتی مانند خواجو صحبت می کنیم ، ابتدا باید از برهه ی تاریخی و تاثیراتی که یک برهه ی تاریخی بر یک انسان می گذارد ، صحبت کنیم و بعد برویم سراغ این امر که به چه میزان می تواند برداشت ما و تفسیر ما از شناخت خواجو صحیح باشد .
نکته ی نخستی که باید خدمت شما تقدیم کنیم این است که خواجوی کرمانی در سده ی هفتم می زیسته است. سده ی هفتم در ایران ، دارای وضعیت به نسبت خوبی بوده است. اوضاع اقتصادی ایران در شرایطی خوب بوده است و هنرمندان و ادیبان نیز دارای منزلتی بودند .اما بعد البته نباید این نکته را هم فراموش کنیم که بهر طریق حکومت پادشاهان همیشه با ظلم هایی همراه بوده است و از سویی ادیبان نیز همیشه در طول تاریخ دسته ای از فعالیت هایشان به حکومت ها و دولت ها مربوط بوده است. در واقع یا کاسه لیسان دولتی بوده اند و یا از آن ها دوری می کرده اند و شیوه ی آزادگی در پی داشته اند .
اما به هر طریق در باب خواجو باید بگوییم که شخصیتی آزاده داشته است و این آزادگی او باعث شده است که او جایگاه بسیار بالایی در میان مردم داشته باشد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. این آزادگی خواجو باعث شد که وی به صدر شاعران زمانه ی خویش برسد ، اما متاسفانه ما امروز نشانی از این عظمت نمی بینیم و آن هم به طور مشخص دلیلی دارد که بازگویی اش ممکن است مخالفان زیادی برای ما بهمراه داشته باشید اما می توان گفت که در ایران متاسفانه یک عادت غلط رفتاری وجود دارد و آن این است که ما از انسان ها در ایران بت می سازیم و این بت سازی برای ما همیشه به ضرر ما تمام می شود. در واقع مشکل اساسی که وجود دارد ، ذکر این نکته است که ما حافظ و سعدی را بت کرده ایم و دیگر شاعران این سرزمین را بطور کل ندیده ایم و همین امر باعث شده است که افرادی چون خواجو اصلا به چشم نیایند .
در حالی که بعد تر به شما خواهیم گفت که همان حافظی که به آن اندازه مردم از او بت درست کردند ، از خواجو تاثیر پذیرفته است. البته این نکته را هم بگوییم که به هیچ وجه منظور ما این نیست که حافظ انسان کمی است و یا خدای ناکرده جایگاه کمی در حوزه ی ادبیات دارد ، بلکه باید مستقیما به این امر اشاره کنیم که حافظ انسان بزرگی است و آثار او نیز در زمره ی آثار برتر در ادبیات پارسی است اما بت ساختن از او کار اشتباهی است ، چرا که بسیار کسانی هستند که به لحا ادبی از او ارنده تر و ارجمند تر شعر سرودند اما ردی از کتابهای آنان در خانه ی هیچ ایرانی وجود ندارد. اما بهر طریق از این بحث بگذریم و برویم سراغ خواجو. نخستین امری که پس از شرایط زندگی او باید بررسی کنیم ، این است که خواجو دارای بیان شیوا بوده است .
این جمله و این تعبیر شاید امروزه بسیار کلیشه شده باشد اما بیان شیوا خود دارای مولفه هایی است که اگر بخواهیم آن را بررسی کنیم ، می بینم که به چه میزان این عبارت دارای سطح ارزش بالایی است. نخستین امر در شیوایی بیان این است که فرد ادیب بداند که کدامین کلمه دقیقا چه معنا وساختاری دارد و آن را به بهترین شکل ممکن استفاده کند. از این رو می توانیم این چنین بگوییم که وقتی شما بدانید سیاق هر کلمه به چه صورت است آنگاه متنی هم که می نویسید بسیار شکیل خواهد بود.مسئله ی دیگری که باید درشیوایی به آن اشاره داشته باشییم ، بحث ین است که ما به چه میزان خلاقیت در بیان حرف های جدید داشته باشیم که می بینیم خواجو هر غزلی که می گفته است یک منظره ی جدید از معانی به سمت مخاطب باز می کرده است .
یک مسئله ای هم که وجود دارد این است که گاها ما در ادبیات به یک بن بست های محتوایی می خوریم ، به عنون مثال ما در عشق مگر چند سرفصل اساسی برای سخن گفتن داریم. سر فصل های معدود به فراق و وصل هستند. اما هنر یک شاعر ارزنده این است که بتواند این سرفصل های محدود راهر بار با دیدی متفاوت بررسی کند که بسیار این کار در خواجو دیده شده است و غزل های ارزنده ای را در این باب که متفاوت نگریسته است به ثمر رسانده است. از سوی دیگر اما مسئله ی موسیقی کلام خصوصا در شعر است. ما هم در متن موسیقی کلام را داریم ، هم موسیقی در شعر ، اما موسیقی در شعر یک مقوله و مبحث جداست که ما در مبحث چگونه شاعر شویم به آن پرداخته ایم .
اما بعد باید به سراغ محتوای آثار خواجو برویم. محتوای آثار خواجو به چند دسته تقسیم می شوند که ما تنها به یک دسته اشاره می کنیم که شما دوستان هم میلی داشته باشید که دیگر ابعاد محتوایی کار او را بیابید و با کامنت هایی که برای ما می گذارید ، ما را مشتاق به ادامه ی مسیر کنید. عشق والاترین محتوایی است که خواجو به آن پرداخته است. یکی از ویژگی هایی که خواجو را از سایر شاعران هم عصر تمیز می دهد ، ذکر این نکته است که خواجو ، بسیار بسیار دید رئالیتسی داشته است. در واقع مشکلی که ما در ادبیات همیشه با آن دست و پنجه نرم می کنیم بحث افراط و تفریط است واین افراط و تفریط هاست که ادبیات را می سازد ولیکن مرز ادبی خواجو میانه روی است و واقع نگری . او دیدگاهش به عشق ، دیدگاهی برجسته است ، چرا که او عشق را همانطور که باید و شاید می بیند. در واقع او نه نگاه عرفانی به عشق دارد و نه نگاه مطلقا زمینی . بلکه این میانه هر کجا خویش را در گرو عشق زمینی ببیند ، فریاد عاشقی سر میدهد و هر کجا در خلوت خویش به خداوند بخواهد عشق بورزد ، آن را بی پروا بیان می کند و مرز این دو برداشت کاملا در شعر او مشخص است.
اما بعد بعنوان آخرین نکته باید بگوییم که حافظ از خواجو بسیار تاثیر گرفته است و بقولی هم آن مصرع معروف که می گوید :” دارد سخن حافظ طرز غزل خواجو ” ، گواهی به این امر میدهد. در ادامه یکی از اشعار خواجو را با هم مرور می کنیم و لذت می بریم :
ای دل نگفتمت که ز زلفش عنان بتاب
کاهنگ چین خطا بود از بهر بهر مشک ناب
ای دل نگفتمت که ز لعلش مجوی کام
هر چند کام مست نباشد مگر شراب
ای دل نگفتمت که به چشمش نظر مکن
کز غم چنان شوی که نبینی بخواب خواب
ای دل نگفتمت که ز ترکان بتاب روی
زانرو که ترک ترک ختائی بود و صواب
ای دل نگفتمت که مرو در کمند عشق
آخر بقصد خویش چرا میکنی شتاب
ای دل نگفتمت که اگر تشنه مرده‌ئی
سیراب کی شود جگر تشنه از شراب
ای دل نگفتمت که منال ار چه روشنست
کز زخم گوشمال فغان میکند رباب
ای دل نگفتمت که مریز آبروی خویش
پیش رخی کزو برود آبروی آب
ای دل نگفتمت که ز خوبان مجوی مهر
زانرو که ذره مهر نجوید ز آفتاب
ای دل نگفتمت که درین باغ دل مبند
کز این مدت جوی نگشاید به هیچ باب
ای دل نگفتمت که مشو پای‌بند او
زیرا که کبک را نبود طاقت عناب
ای دل نگفتمت که مرو در هوای دل
طاوس را چه غم ز هواداری ذباب
ای دل نگفتمت که طمع بر کن از لبش
هر چند بی نمک نبود لذت کباب
ایدل نگفتمت که سر از سنبلش مپیچ
کافتی از آن کمند چو خواجو در اضطراب
سوالات متداول
۱- خواجه کرمانی کیست ؟
خواجوی کرمانی در اواخر سدهٔ هفتم هجری در کرمان چشم به جهان گشود. سال تولد او را به اختلاف بین ۶۶۹–۶۸۹ می پندارند . در دوران جوانی خود جدا از کسب دانش‌های معمول روزگار راه سفر را نیز پیشه کرده و در این راه از مناطق اصفهان، آذربایجان، شام، ری، عراق و مصر بازدید کرده و پس از بازگشت از این سفرهای طولانی در شیراز ماندگار شد .
۲- خواجه کرمانی در دنیای نویسندگی به چه عنوانی معروف است ؟
او که به نخل بند شاعران معروف است، همچنین خواجو کرمانی را با لقب‌هایی مانند خلاق المعانی و ملک الفضلا نیز می شناسند .
۳- مضامین اشعار خواجه کرمانی چیست ؟
شعر خواجوی کرمانی محتوای عرفانی دارد. مضامین عرفانی در غزلیات وی کاملا مشهود است .
۴- سبک غزل خواجه کرمانی چیست ؟
او در غزل از سبک سنایی پیروی می کرده است .
۵- سه اثر از آثار خواجه کرمانی را بنویسید ؟
مسمط – ترکیب‌بند – ترجیع‌بند
شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید
آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.