[av_textblock textblock_styling_align=” textblock_styling=” textblock_styling_gap=” textblock_styling_mobile=” size=” av-medium-font-size=” av-small-font-size=” av-mini-font-size=” font_color=” color=” av-desktop-hide=” av-medium-hide=” av-small-hide=” av-mini-hide=” id=” custom_class=” template_class=” av_uid=” sc_version=’1.0′]
محتشم کاشانی │ صد نویسنده برتر جهان

تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است. در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان.قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” محتشم کاشانی ” ، نویسنده ی پارسی و خالق اثر” جلالیه ” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند.

زندگی نامه محتشم کاشانی

مُحتَشَم کاشانی شاعر نامی و فارسی زبان قرن دهم هجری و هم‌عصر با سلطنت شاه طهماسب یکم صفوی در سال ۹۰5 ه.ق  در شهر کاشان دیده به جهان گشود .

محتشم برای تامین هزینه های زندگی  خویش به بزازی و شَعربافی می پرداخت و تمام طول عمر خود را در شهر کاشان گذراند. کمال‌الدین علی محتشم کاشانی لقب شمس الشعرای کاشانی را بدست آورده بود . پدرش خواجه میراحمد بود .

کمال الدین در سنین نوجوانی به مطالعه و تحقیق پیرامون علوم دینی و ادبی‌ رایج  زمان خود مشغول شد و اشعار شعرای کهن و سال های دور ایران را به دقت مورد ارزیابی قرار داد. شعرهای او دربارهٔ عذاب و محنت امامان شیعه است. مطلع «باز این چه شورش است…» که از محتشم کاشانی میباشد در میان شیعیان فارسی زبان یکی از شناخته شده ترین اشعار آیینی و مذهبی است .

شاعران متعددی پس از وی تابحال از ترکیب‌بند مذکور در اشعارو نوحه‌هایشان استفاده نموده اند. او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی (ساکن کاشان) فرا گرفت و خود شاگردانی مانند تقی‌الدین محمد حسینی صاحب «خلاصه‌الشعار»، صرفی ساوجی، وحشتی جوشقانی و حسرتی کاشانی را تربیت نمود. او با سرودن دوازده بند در مرثیه کشته‌شدگان کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟» آغاز می شود، ارج بسیاری در مرثیه سرایی دریافت نمود .

محتشم کاشانی در سنین جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه پیدا کرد و به مناسبت قصیده و غزلهای جذابش لطف شاه را مشمول شد؛ محتشم پس از گذشت زمانی نه چندان زیاد در جرگه شعرای مشهور دوره خود شناخته شد اما باتوجه به اعتقادات دینی خود و احساسات شیعی دربار شاهان صفوی که در صدد تقویت و استحکام بخشیدن به این مذهب (در مقابل مذاهب اهل سنت) بودند بر سرایش اشعاردینی و مذهبی و مشکلات اهل بیت که در نوع خود بی نظیر و بی بدیل بود تلاش کرد .

محتشم کاشانی پس از چندی به یکی از نامی ترین و شاخص ترین شعرای ایران در سبک اشعار مذهبی و مصائب امامان شیعه تبدیل شد و اشعارش در گوشه گوشه ایران معروفیت و محبوبیت خاصی از آن خود کرد، تا آنجا ‌که می‌توان وی را معروف‌ترین شاعر مرثیه گوی ایران خواند که برای نخستین بار سیاق جدیدی درسرودن اشعار مذهبی آفرید .

اولین اشعار مذهبی محتشم در سوگ غم از دست دادن برادرش بود که ابیات زیبائی در اندوه هجر او سرود و پس از آن به سرایش مرثیه‌هایی در واقعه کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه‌های مختلف پرداخت. جابر عناصری در باره محتشم کاشانی می‌گوید :

محتشم کاشانی پدر مرثیه‌سرایی عاشورایی است. وی می‌افزاید: این شاعر فرزانه برترین منظومه نمایشی را به جای گذاشت و از طریق شعر فرهنگ عاشورا را در میان مردم به ویژه مداحان اهل بیت رواج داد. عناصری می‌افزاید :

شهرت و آوازه بی مثال محتشم کاشانی در ادبیات سبب آن شد تا شاعران نام‌آوری به پیروی از سیاق او همت گمارند، اما تاکنون ادبیات ایران در مرثیه‌سرایی، شاعری همچون محتشم در دامان خود پرورش نداده است .

عباس مشفق کاشانی نیز بر این باور ‌است که پاکی، اعتقاد و استواری و محبت محتشم کاشانی نسبت به‌ اهل بیت علیهم‌السلام سبب شد که بعضی پادشاهان صفوی از جمله شاه طهماسب به اشعار آیینی و مذهبی علاقه مند شوند.وی می‌افزاید: ترکیب‌بند معروف این شاعر نامی مرثیه‌سرای ایران در ستایش حسین و کشته‌شدگان کربلا در بین تشیع و بالاخص فارسی زبانان زبانزد شد و توجه بسیاری از شاعران را به‌خود جلب نمود .

محتشم کاشانی اشعار و حکایاتی به نظم و نثر در موضوع شاهدبازی دارد که در رساله جلالیه گردآوری شده و از ۶۴ غزل و شأن نزول هر غزل و توصیف اشعار به نثر را شامل می شود. سیروس شمیسا آن را نشانه شاهدبازی او و درباره شاطر جلال معشوق وی دانسته اما محمدرضا ترکی بر این باور است آن اشعار تخیلی می باشد و محتشم «رساله جلالیه» را چون «نُقل عشاق» که به عشق میان مرد و زن می‌پردازد، به سفارش مرفهان و ثروتمندان زمانه سروده‌است و حکایت روحیات وی نیست .

با این وجود وی منبعی برای این ادعای خود روی نکرده است. محتشم، از شعر و نثر اساتید پیشین پیروی نموده و همت گمارده ‌است تا طریق و رسم شاعران قرن هشتم را ادامه دهد اماجهد او، بی سرانجام مانده‌است. بنابراین آنچه در زندگی نامه محتشم کاشانی آمده که در آن روزگار فترت ادبی ایران و هم عصرانش، او را در پایه انوری و خاقانی می خوانند ، اغراقی بیش نیست.محتشم در ماه ربیع‌الاول ۹۹۶ هجری چشم از جهان بربست و محل دفن وی بعدها مورداحترام مردم واقع شد.

آثار محتشم کاشانی

آثار منظوم

• صبائیه(کودکی شاعر)
• شبائیه(جوانی شاعر)
• شیبیه(پیری شاعر)
• ماده تاریخ ها
• معمیات

آثار منثور

• جلالیه
• نقل عشاق

مروری بر آثار و اندیشه ها محتشم کاشانی

محتشم کاشانی را یقینا با آن ترجیع بند معروف که در باب واقعه ی عاشورا سروده است ، می شناسید و بارها و بارها از تلویزیون و یا در دسته های عزاداری نمونه های بی نظیری از آن را با صدای مداحان  معروف ما شنیده اید. اما نکته ی قابل توجه در این میان ، ذکر این نکته است که یا بسیاری از ما نمی دانیم که این ترجیع بند معروف که می گوید : ” باز ین چه شورش است که در خلق عالم است… ” از آن کیست و یا درست نمی دانیم که معنای این شعر و یا ویژگی های شاعری که این شعر را سروده است ، چیست و چه فلسفه ی بسیار عمیقی در پشت این شعر نهفته است. این شعر یکی از اشعار بسیار پرمحتوا در حوزه ی شعر آیینی ماست. به این حد این شعر ارزش بالایی دارد که اگر ما بخواهیم تنها یک کاندید برای شعر آیینی در ایران داشته باشیم و آن را به جهان بعنوان نمونه ی شعر آینی معرفی کنیم ، این شعر به بهترین شکل ممکن می تواند پاسخگوی نیاز آن معرفی باشد.اما بعد ، اگر بخواهیم به سراغ ویژگی های این شعر برویم ،باید به این نکته نیز اشاره کنیم که ما هر آنچه که در این شعر می خوانیم و هر آنچه که از این شعر می آموزیم ، یک خلاصه و یک آیینه ی تمام نما از شخصیت محتشم کاشانی نیز می باشد .

نخستین وجهی که ما باید از این شعر مورد بررسی قرار دهیم ، ذکر این نکته است که ما در این شعر ، با رویکردی جهان بینانه نسبت به واقعه ی عاشورا و یا یک واقعه ی تاریخی آیینی روبرو هستیم که پیش تر از این در تاریخ ادبیات ایران سابقه ای نداشته است و یا حداقل می توان گفت که کم نظیر بوده است. اما در این شعر ما به وضوح می توانیم این امر را ببینیم که به چه میزان فضای کار ، یک فضای جهان بینی به همراه المان های گسترده نگری به وقایع آیینی است . اگر بخواهیم ارزش این کار را بیان کنیم ، باید به این مسئله اشاره داشته باشیم که عمده ی اشعار آیینی ما در طول تاریخ عمدتا ذکر مصیبت بوده اند ، اما محتشم کاشانی ، یک نگاه تازه به این مسئله داشته است و آن ر ا از یک دید کسترده مورد بررسی قرار داده است و کمتر نمای مصیبت در آن دیده می شود. از سوی دیگر گزینه ای که بسیاری از منتقدیم ادبی به آن اشاره داشته اند و آن را ارزنده می دانند ، ذکر این نکته است که این شعر سراسر المان های تصویر سازی در شعر را داشته است و اگر بخواهیم متمرکز تر عمل کنیم ، باید بگوییم که این کار در شعر آییینی بی سابقه بوده است .

مختشم کاشانی یکی از قاب پردازان شعر آیینی بوده است که شاید تا زمان او و تا زمان سرایش این شعر ، حتی این قاب پردازی در شعر آیینی یک تابو محسوب می شده است ، اما امروزه می بینیم که به چه میزان این کار رواج پیدا کرده است و همگی نیز از موهباتی است که شخصیت محتشم کاشانی و شعر او به ادبیات ایینی ایران هدیه داده است. اما اگر یک مقدار هم بخواهیم از این شعر فاصله بگیریم و به خود محتشم به عنوان یک نویسنده و شاعر بپرداززیم ، باید به این امر اشاره کنیم که محشتم بسیار انسان پژوهشگر و دانایی بوده است و شما اگر سری به اشعار او بزنید و یا مروری داشته باشید به این امر که او به چه میزان با درک بالا شعر می گفته است ، خواهید دریافت که این تمرکز شما بر روی درک شعری به نتیجه ای بسیار عالی دست خواهد یافت ، چرا که محشتم به جد یکی از اساتیدی است که شما می توانید از او در زمینه ی درک و حوزه ی شعور شعر سرایی بهره بگیرید .

در ادامه بخشی از این ترجیع بند معروف محشتم کاشانی را با هم مرور می کنیم.دقت داشته باشید که اگر این شعر را مطالعه می فرمایید ، روی چند نکته تمرکز ویژه داشته باشید ، یک آنکه محشتم قصد دارد چگونه دیدی به قضیه ی کربلا داشته باشد و این که چقدر استادانه قاب های زیبایی از این واقعه ی تاریخی را به زبان شعر با معانی و مفاهیم گسترده به شما ارائه می کند. هر یک از اجزا و ارکان این شعر به تنهایی می تواند بسیار مورد بحث باشد و مقاله ای مفصل باشد. پس قدر این گونه از شعرای کشور را بدانید و آن ها را ارج بنهید.

باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین/بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره باز دمید از کجا کزو/کار جهان و خلق جهان جمله در هم است

گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب/کاشوب در تمامی ذرات عالم است

گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست/این رستخیز عام که نامش محرم است

در بارگاه قدس که جای ملال نیست/سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند/گویا عزای اشرف اولاد آدم است

خورشید آسمان و زمین نور مشرقین / پروردهٔ کنار رسول خدا حسین

کشتی شکست خوردهٔ طوفان کربلا/در خاک و خون طپیده میدان کربلا

گر چشم روزگار بر او زار می‌گریست/خون می‌گذشت از سر ایوان کربلا

نگرفت دست دهر گلابی به غیر اشک/زآن گل که شد شکفته به بستان کربلا

از آب هم مضایقه کردند کوفیان/خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

بودند دیو و دد همه سیراب و می‌مکید/خاتم ز قحط آب سلیمان کربلا

زان تشنگان هنوز به عیوق می‌رسد/فریاد العطش ز بیابان کربلا

آه از دمی که لشگر اعدا نکرد شرم/کردند رو به خیمهٔ سلطان کربلا

آن دم فلک بر آتش غیرت سپند شد/کز خوف خصم در حرم افغان بلند شد

کاش آن زمان سرادق گردون نگون شدی/وین خرگه بلند ستون بی‌ستون شدی

کاش آن زمان درآمدی از کوه تا به کوه/سیل سیه که روی زمین قیرگون شدی

کاش آن زمان ز آه جهان سوز اهل بیت/یک شعلهٔ برق خرمن گردون دون شدی

کاش آن زمان که این حرکت کرد آسمان/سیماب‌وار گوی زمین بی‌سکون شدی

کاش آن زمان که پیکر او شد درون خاک/جان جهانیان همه از تن برون شدی

کاش آن زمان که کشتی آل نبی شکست/عالم تمام غرقه دریای خون شدی

گر انتقام آن نفتادی بروز حشر/با این عمل معاملهٔ دهر چون شدی

آل نبی چو دست تظلم برآورند/ارکان عرش را به تلاطم درآورند

سوالات متداول در خصوص زندگینامه محتشم کاشانی

1- محتشم کاشانی کیست ؟

محتشم کاشانی شاعر نامی و فارسی زبان قرن دهم هجری و هم‌عصر با سلطنت شاه طهماسب یکم صفوی در سال ۹۰5 ه.ق  در شهر کاشان دیده به جهان گشود .

2- مهمترین آثار محتشم کاشانی را نام ببرید ؟

• جلالیه
• نقل عشاق
• ماده تاریخ ها
• معمیات

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
[/av_textblock]

[av_comments_list av-desktop-hide=” av-medium-hide=” av-small-hide=” av-mini-hide=” alb_description=” id=” custom_class=” template_class=” av_uid=” sc_version=’1.0′]