شاه نعمت الله ولی │ صد نویسنده برتر جهان
تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است . در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .
مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .
در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان .
قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم .
در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” شاه نعمت الله ولی ” ، عارف و شاعر و ادیب پارسی ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند .
زندگی نامه شاه نعمت الله ولی
آنچه که از قرائن به دست ما رسیده است ، شاه نعمت‌الله ولی در سال ۷۳۱ هجری قمری چشم به جهان گشوده است.او فرزندِ میر عبدالله ولی بود که خود میرزا عبدالله ولی از بزرگان عرب بوده‌است. خویشاوندی او با نوزده نسل از طریق جعفر صادق، به محمد می‌رسد .
در باب تولد او و مکان زاده شدن او ، برخی گفته اند که او در شهر حلب متولد شده است و در آنجا مکان تولد وی را ثبت کرده اند و جمعی از مورخین دیگر نیز که با نظر سابقین مخالف بوده اند ، وی را متولد روستای کوهبنان در کرمان می‌دانند .
از نوادگان او در حال حاضر با نام شاه نعمت‌اللهی یاد می‌شود. در این باب باید چنین گفت که شاه نعمت اللهی ها هم اکنون در ایران یک سلسله دراویش هم هستند که این سلسله دراویش ، در ایران بسیار گسترده هستند .
امیر خلیل‌الله نوه او در باب تاریخ شاه تعمت الله ولی که جد خود او می شود تاریخی را که ذکر کرده است، روز چهارشنبه چهاردهم ربیع‌الاول ۷۳۱ و اسدالدین نصرالله نیز تولد او را پنجشنبه بیست و دوم رجب ۷۳۰ در قصبهٔ کوهبنان کرمان اشاره کرده اند و ثبت نموده اند .
با استناد به برخی منابعِ دیگر، سید نورالدین نعمت‌الله کرمانی مشهور به شاه نعمت‌الله ولی ، در سال ۷۳۱/۱۳۳۱ از پدری سوری به نام میر عبدالله و مادری ایرانی در حلب متولد شده است ، که این روایت آنچنان که باید و شاید صحیح نمی باشد و باید به این امر اشاره داشت که این صحیح نبودن در این روایت باعث شبهات بسیاری نیز شده است .
بعضی از محققین نیز طبق نسخه قدیمی کتابخانه ملی تاریخ تولد او را به سال ۵۸۰ نسبت داده اند که این امر نیز جای شبهات بسیاری دارد.او در همان ۵ سالگی با تصوف و عرفان آشنا شد و پدرش میر عبدالله، او را به مجالس صوفیه می‌برد و این امر آغازگر مسیر طریقتی شد که شاه نعمت الله را به اوج سلوک در عرفان رسانید .
شهر حلب در آن زمان مرکز مکتب وحدت وجودی ابن عربی بود و این مسئله باعث شد که بنیان فکری شاه نعمت الله ولی بر همین اساس شکل بگیرد.شاه نعمت‌الله از این شرایط و فرصتی که آن زمان وجود داشت کمال استفاده را کرده و در حلب در خدمت محیی الدین ابن عربی درآمد و از مکتب و عرفان او بسیار به تلمذ پرداخت .
شاه نعمت‌الله برای پیشرفت در علوم و فراگیری بیشتر علوم دینی به شیراز سفر کرد.شهر شیراز در آن زمان از مراکز اصلی دروس فقه و مذاهب سنی بود،شاه نعمت‌الله خود شیعه بود و اشعار بسیاری در دیوانش بر این مطلب گواهی میدهد .
شاه نعمت الله ولی علوم مقدماتی را نزد شیخ رکن الدین شیرازی آموخت و علم بلاغت را خدمت شیخ شمس الدین مکی،حکمت را نزد سید جلال الدین خوارزمی،اصول و فقه را نزد قاضی عضد الدین ایجی فراگرفت و سال های درازی به ریاضت و تزکیه باطن پرداخت و در پی مراد به سیر و سفر پرداخت تا عاقبت در بیست و چهار سالگی به مکه مشرف شد و از دست شیخ عبدالله یافعی از عرفای عصر خویش خرقه به تن کرد و به مراد خویش رسید و چنان‌که در اشعار خود نیز از او یاد کرده‌است .
مدارک نشان میدهد که شاه نعمت‌الله ولی از ترتیب سیاره‌ها در منظومه شمسی آگاه بوده‌است که می‌توان به بیت زیر از اشعار ایشان اشاره کرد: چون زحل پس مشتری، مریخ و آنگه آفتاب باز زهره با عطارد ماه خوش سیما بود.در اینجا وی به ترتیب زحل، مشتری، مریخ، زمین زهره و عطارد به درستی اشاره کرده‌است.عبدالرزاق کرمانی در بیان اعتقاد شاه نعمت‌الله به کشاورزی می نویسد:آن حضرت میل تمام به اقسام زراعت داشتند و خود هر از گاهی به کار زراعت می‌پرداختند .
بر خلاف بسیاری از سران مذهبی دنیاگریز در فرقه‌های دیگر، شاه ولی برحضور در اجتماع و مشغول شدن به کار و دوری از تنبلی تأکید داشت.البته این صرفاً یک دستور اخلاقی نبود بلکه این خود بخشی از برنامه‌های او برای پرورش معنوی مریدان خود نیز بود.روایت است روزی شاه ولی سنگ پاره یی از زمین برداشته و به درویشی داد و فرمود که این سنگ را نزد جوهری برده و بپرس که قیمت این سنگ چنداست ؟
چون قیمت معلوم کنی از جوهری گرفته و آن را بازآور چون درویش آن سنگ را به نظر جوهری بُرد، جوهری پاره‌ای لعل دید که در عمرِ خود مثل آن لعل ندیده بود. قیمت آن لعل را هزار درم گفت. درویش سنگ را بازگرفته به خدمت شاه بازآورد. آن حضرت فرمود تا آن سنگِ لعل شده را صلایه نمود شربت ساخت و هر درویشی را قطره یی چشانید و فرمود :
ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم
صد درد را به گوشهٔ چشمی دوا کنیم
درحبسِ صورتیم و چنین شاد و خرّمیم
بنگر که در سراچهٔ معنی چه‌ها کنیم
رندانِ لاابالی و مستانِ سرخوشیم
هشیار را به مجلسِ خود کی رها کنیم
موجِ محیط و گوهرِ دریای عزتیم
ما میل دل به آب و گِل، آخر چرا کنیم
در دیده رویِ ساقی و در دست جامِ می
باری بگو که گوش به عاقل چرا کنیم
ما را نَفَس چو از دمِ عشق است لاجرم
بیگانه را به یک‌نفسی آشنا کنیم
از خود برآ و در صفِ اصحابِ ما خرام
تا سیدانه روی دلت با خدا کنیم
در این میان که شرح روحیات و کرامات شاه نعمت الله در همه جا پیچید و همه کس از این شعر او آگاه شدند ، این شعر به گوش حافظ هم رسید و باعث شد که حافظ با همان رندی گری بسیار ارزنده ، پاسخی در خور به شاه نعمت الله بدهد.
آنانکه خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بود که گوشهٔ چشمی به ما کنند؟
دردم نهفته بِه ز طبیبانِ مدّعی
باشد که از خزانهٔ غیبم دوا کنند
وی در سال ۸۳۲ و به روایتی دیگر ۸۳۴ در ماهان کرمان درگذشت و شمس الدین ابراهیم بمی،پدر سیدطاهرالدین بمی، عارف نامیِ هم‌عصر شاه نعمت‌الله، از بم آمد و بر پیکر شاه ولی نماز خواند. مدتِ زندگانیِ شاه نعمت‌الله ولی ۱۰۴ سال ذکر شده‌است و خود او تا ۹۷ سالگیِ خود را بیان داشته‌است:
نود و هفت سال عمر خوشی بنده را داد حیّ پاینده
پیکر وی در آرامگاه شاه نعمت‌الله‌ولی در شهر ماهان به خاک سپرده شده‌است.
آثار شاه نعمت الله ولی
- منظومه فی تحقیق الایمان
- رساله نصایح منظومه
- ارواح شاه نعمت‌الله
- خوابنامه
- رساله شرح فصّ الاول من فصوص الحکم
- رساله برزخیه
- رساله مکاشفات
- رساله منشآت
- رساله نفسیه (معرفت نفس)
- رساله مهدیه
مروری بر آثار و اندیشه ها شاه نعمت الله ولی
شاه نعمت الله ولی را باید بزرگترین سالک دوران در مسیر عرفان دانست . چرا که نه تنها او طی طریقی شخصی نمود ، بلکه راهی را گشود که کنون سلسله دروایش ایرانی به او قائم اند و از او پیروی می کنند. البته به این امر نیز باید اشاره داشت که این سلسله از دراویش بی بدیل دارای انحرافاتی هم هستند که نباید از آن ها چشم پوشی کرد اما ما بدون آنکه قضاوت کنیم و صرفا به این دلیل که باید راوی حال این نویسندگان و شاعران باشیم ، به این نکات بدون هیچ قضاوتی نگاه خواهیم کرد و آن ها را بررسیی خواهیم کرد. اما اگر بخواهیم در حوزه ی تخصصی مان به این امر اشاره کینم که شاه نعمت الله ولی چگونه انسانی بود و چگونه شاعر و نویسنده ای بود ، باید او را به سان بوعلی سینا در قانون و شفا ، قوی و منطقی بدانیم و او را چون مولانای رومی پر شور و اشتیاق در حوزه ی شاعری بخوانیم. رسائلی که از شاه نعمت الله در باب زندگانی و طی طریق در صوفی گری بجای مانده است ، این شمای کلی را به ما میدهد که او صوفی گری را از احساس به طی طریق جدا می داند و تمام سعی خود را بر این داشته است که مسیر صوفی گری وارد انحرافات نشود. رسائل او همگی دارای مضامین بسیار ارزشمند و فوق العاده ماندگار هستند که جای خوانش آنان و نقد و بررسی آنان در امروز کمی کمرنگ شده است اما می توان نسخه های تصحیح شده ای از این رسائل را در اختیار گرفت و آن ها را مطالعه کرد. اما در باب غزلیات و شعر و شاعری شاه نعمت الله ولی اگر بخواهیم صحبت کنیم باید به کل جلوه ی بحثمان را عوض کنیم. چرا که غزلیات او به کلی انقلابی در تفکر اوست و هم به لحاظ فرم و هم به لحاظ معنی کاملا زوایای دیگری از توانایی های شاه نعمت الله را ارائه میدهد. اگر بخواهیم ابتدا به فرم غزل های او بپردازیم باید این چنین بگوییم که غزل های او بسیار دارای موسیقی پنهان و نهانی می باشند که علاوه بر ریتمیک بودن ، بسیار هم نثر گونه هستند. یعنی اگر شما اشعار شاه نعمت الله را بخوانید در ابتدا احساس می کنید که یک شعر سخت خوان در اختیار دارید اما اگر یک مقدار مرور داشته باشید متوجه ریتم و وزن زیبای غزلیات او می شوید. از سویی دیگر او یک طرب خاصی در کلمات نهاده است و این طرب باعث شده است که هر کدام از ابیات دارای یک حال و هوا و شور دیگری باشند و این پویایی غزل او را بسیار حفظ کرده است.اما می توان این چنین گفت که فرم غزل او دارای یک اتحاد ابیات است و عمدتا یک موضوع در ابتدا تعریف می شود و سپس تا به انتها نیز کشیده خواهد شد. اما در باب محتوای اشعار او باید چنین گفت که محتوا در اشعار او در باب صوفی گری است. او تماما در اشعارش به عرفان می پردازد و عاشقی را به شیوه های متفاوت بیان می کند. اما از سوی دیگر یک ویژگی خاص باید در اشعار او را مورد بررسی قرار داد و آن این است که اکثریت اشعار او به زبان شرح حال و بیان یک اتفاق در بحر مکاشفت می پردازد. یکی از زیباترین خاطراتی که در باب او موجود است ، ذکر این نکته می باشد که وی در یک سفر راهزنانی سر راه او آمدند و جلوی او را گرفتند و سپس گوشتی کباب کردند و به او خوراندند ، هنگامی که او غذایش را خورد به او گفتند که تو که این همه ادعای کرامات می کنی ، چطور نفهمیدی که این گوشت دزدی است ؟ شاه نعمت الله ولی به آن ها می گوید که من مال دزدی نخورده ام. این گوشت را شما از پیرزنی دزدیده اید که قصد داشت این گوسفند را برای دراویش من قربانی کند. و این ها همه نشان از معرفت بالای او بوده است.
در ادامه بخشی از غزل های او را با هم می خوانیم :
رند مستی جو دمی با او برآ
از در میخانهٔ ما خوش درآ
مجلس ما را غنیمت می شمر
زانکه اینجا خوشتر از هر دو سرا
جام می بستان و مستانه بنوش
قول ما می گو سرودی می سرا
خوش خراباتی و خم می سبیل
ما چنین مست و تو مخموری چرا
آب چشم ما روان بر روی ما است
باز می گویند با هم ماجرا
ماه من امشب برآمد خوش خوشی
تو بیا تا روز امشب خوش برآ
نعمت دنیی و عقبی آن تو
نعمت الله از همه عالم مرا
سوالات متداول از زندگینامه شاه نعمت‌الله ولی
۱- شاه نعمت‌الله ولی کیست ؟
آنچه که از شواهد مشخص است ، شاه نعمت‌الله ولی در سال ۷۳۱ هجری قمری چشم به جهان گشوده است . او فرزندِ میر عبدالله ولی بود که خود میرزا عبدالله ولی از بزرگان عرب بوده‌است . خویشاوندی او با نوزده نسل از طریق جعفر صادق، به محمد می‌رسد .
۲- چهار اثر از آثار شاه نعمت الله ولی را نام ببرید ؟
- منظومه فی تحقیق الایمان
- رساله نصایح منظومه
- ارواح شاه نعمت‌الله
- خوابنامه
شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید
آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.