احسان یار شاطر (Ehsan Yarshater)، نویسنده ی بزرگ و ایران شناس
به نام ، به تاریخ ۱۲ فروردین ۱۲۹۹ در همدان ایران دیده به جهان گشود .
اگر تا به امروز نام دایره المعارف ایرانیکا را نشنیده‌اید ،
کافی است آن را در گوگل جستجو کنید
و از ارزش این دایره المعارف بزرگ که کامل ترین و جامع ترین دایره المعارف ایران شناسی در دنیاست ، آگاه شوید .
امروز و در این مقاله قصد داریم که مروری داشته باشیم
به بنیان گذار این دایره المعارف و سر ویراستار این دانشنامه ی گران مایه و از ارزش زندگی پربار فرهنگی او با شما سخن بگوییم .
همان‌طور که گفتیم احسان یار شاطر متولد دوازدهمین روز از نخستین ماه سال ۱۲۹۹ می باشد .
وی در خانواده ای بهایی که اصالتاً کاشانی بودند اما در همدان زندگی می کردند ، زاده شده است .
زندگینامه احسان یار شاطر
پدر او یکی از تاجران و بازرگانان معروف آن زمان بود
که بنا به فعالیت های بسیاری که در کار های خیریه و مذهبی داشت .
او را انسانی تارک دنیا می دانستند و بسیار خوش نام بود .
مادرش نیز در زمانه‌ی خود ، یکی از زنان بسیار پر همت و به روز بود
که در کنار خانه داری ، زبان انگلیسی یاد می گرفت
و در مراسم های مذهبی به تبع صدای خوشی که داشت، مناجات های مذهبی را برای مردم می خواند .
اما بعد ، احسان یار شاطر که در چنین خانواده‌ی اهل فرهنگ و متمولی زاده شده بود ،
از دوران کودکی عشق و علاقه‌اش را به ادبیات و کتاب خوانی آشکار کرد
و از همان دوره ی دبستان مطالعات خود را به طور جدی آغاز کرد .
وی ابتدا به امر ، در مدرسه ای به نام آلیانس که در همدان واقع شده بود
و یهود یان فرانسوی آن را اداره می کردند رفت
و سپس به مدرسه ی بهاییان که آن زمان مدرسه ی تأیید نام داشت انتقال داده شد
و تحصیلات ابتدایی خود را در این دو مدرسه گذارند .
اما بعد سال دوم تحصیلات ابتدایی اش را که پشت سر می گذاشت ،
شغل پدرش باعث شد که یک مهاجرت اجباری به کرمانشاه را در زندگی خود داشته باشد .
درواقع ، پدرش به سبب کار و فعالیت های تجاری ای که داشت ، مدام باید به سفر می‌رفت ،
اما این بار سفر کرمانشاه او همراه با خانواده شد
و خانواده نیز به این مسافرت و مهاجرت به همراه پدر تن دادند .
البته این مهاجرت نیز دو سال و نیم بیشتر دوام نیاورد
و مهاجرت دیگری به تهران سر فصل جدیدی در زندگی احسان یار شاطر است .
احسان یار شاطر در دوران کودکی از پدر زبان اسپرانتو را آموخت .
پدر به سبب اینکه به زبان اسپرانتو تسلط بسیار بالایی داشت ،
آن را به پسر آموخت و در جریان یکی از سفرها نیز ،
شاهد آن هستیم که احسان یار شاطر برای خانواده‌اش به زبان فارسی و اسپرانتو نامه نوشته است .
زبان اسپرانتو نیز یک زبان ابداعی است که بیشتر در حوزه ی علم به کار می‌رود .
احسان یار شاطر ، یک خواهر و دو برادر داشت
که پس از مرگ پدر و مادر هر یک به گونه ای تا بدان جایی که می تواستند
از وی مراقبت کردند ، اما بعد مجبور به آن شدند که برای مراقبت بیشتر و همچنین وجود حساسیت های روحی
در احسان یار شاطر او را به دایی شان بسپرند
که مردی با تجربه بوده است و شرایط روحی احسان یار شاطر را بهتر مدیریت می کرده است .
با این اوصاف ، اما خود احسان یار شاطر به این مسئله اشاره کرده است
که در دوره ای که غم از دست دادن پدر و مادر را پشت سر می گذاشته است ،
دو بار قصد خودکشی به وسیله ی تریاک را داشته که از زندگی آن روزهای خود خلاص شود .
اما در هر دو بار این مسئله توسط اطرافیان آشکار شده است و وی از خودکشی نجات پیدا کرده است .
سال ۶۰ بود که قتل خواهر دردهای دوران و نوجوانی را درونش زنده کرد .
اما وی به هیچ وجه سر به غم های دنیا فرو نیاورد .
بلکه در سن پانزده سالگی ، درست زمانی که تازه روی پای خودش استوار شده بود ،
خانه ی دایی اش را ترک می کند
و با اندک سرمایه ای که دارد به وزارت معارف می رود و با ذکر کردن ماجرای زندگیش مبنی
بر اینکه دوست دارد تحصیل کند ،
اما به هیچ وجه کسی از او حمایت نمی کند
و پدر و مادرش را از دست داده است ، قصد به دریافت حمایت داشت .
در آن سالها دانشسرا های مقدماتی قانونی مبنی بر حمایت تحصیلی تصویب کرده بودند
که باعث شد احسان یار شاطر از آن بهره بگیرد و وارد دانشسرای مقدماتی شود .
حتی در بدو ورود با این معضل روبرو بود که مدرک سال نهم را ندارد .
از این رو وی یک مهلت شش ماهه از دانشسرای مقدماتی درخواست کرد
که در این شش ماه بتواند مدرک سال نهم تحصیلی اش را نیز به دانشسرا ارائه کند .
او در طی شش ماه مدرکش را گرفت و به تحصیل مشغول شد .
وی در طول دوران تحصیل خود در دانشسرای مقدماتی توانست
نمره های بسیار خوبی بگیرد و از سوی دیگر نیز توانست
با شرط معدل و عملکرد شایسته یک بورس تحصیلی دریافت کند
و به دانشگاه تهران برای ادامه تحصیلش برود .
یار شاطر با توجه به بورس تحصیلی دانشگاه تهران ،
رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی را برای تحصیل آن هم در باغ مصفای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران انتخاب می کند
و با نمرات بسیار عالی و کارنامه ای درخشان از این دانشگاه فارغ‌التحصیل می شود .
وی پس‌ازاینکه مدرک کارشناسی اش را می گیرد ،
رو به تدریس می‌آورد . وی همیشه روحیه ی آموزگارانِ و دلسوز نسبت به علم داشته است
و تمام آثار و فعالیت های او که در ادامه به آن خواهیم پرداخت گواه به این مطلب خواهند بود
که به چه میزان وی انسانی شریف و ماندگار در حوزه‌ی آموزش بوده است .
نخستین محلی که وی تدریس را ازآنجا آغاز کرد ، دبیرستان علمیه تهران بوده است .
اما درست یک سال از ماجرای تدریس او می گذشت که شخصی به نام آقای حسین گونیلی ،
از او دعوت می کند تا در سمت معاون در دانشسرای مقدماتی تهران مشغول به فعالیت شود .
در همین سال بود که شوق به تحصیل او را دوباره روانه ی دانشگاه کرد .
و این بار در مقطع دکترای رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی تحصیلش را در دانشگاه تهران از سر گرفت و در کنارش نیز به فعالیت‌های ادبی خویش پرداخت .
او برای رساله ی دکتری خود از موضوعی جنجالی با عنوان ” شعر فارسی در نیمه‌ی دوم قرن نهم ” بهره برد
که تا به آن روز کسی روی این موضوع به طور تخصصی کار نکرده بود .
وی پس از اینکه دکتری خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد ،
به‌عنوان استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی به تدریس پرداخت اما درست
در همین سال بود که وی به علت فعالیت های گسترده در زبان فارسی ، یک بورس تحصیلی از سوی کشور بریتانیا دریافت کرد
تا که بتواند در آن کشور ، در حوزه‌ی آموزش و پرورش ، فعالیت داشته باشد .
وی پس از اینکه به انگلستان رفت ،
تصمیم گرفت که به جای رشته ی آموزش و پرورش ،
وقت خود را صرف فعالیت های ایران شناسی کند .
وی در این راه با والتر هنینگ آشنا شد .
وی یکی از بزرگان شرق شناسی در دنیا بود و این امر باعث شد
که یار شاطر بیش از پیش فعالیت های خود را صرف شناخت زبان باستانی ،
آداب و رسوم ایران و باستان شناسی این خاک عزیز کند .
در همین دوره بود که استاد پور داوود که از بزرگان حوزه‌ی اسطوره شناسی در ایران است .
وی را تشویق به آن کرد که به زبان ها و اسطوره های ایرانی آشنایی کامل پیدا کند
و او را یاری داد تا که در این حوزه به دانشی بسیار عالی دست پیدا کند .
احسان یار شاطر در طی سال هایی که در انگلستان به پژوهش می پرداخت ،
به این نتیجه رسید که ادبیات ایران و همچنین فرهنگ ایران زمین آن چنان که باید و شاید به یک اجماع نرسیده است
و برای رسیدن به قله های موفقیت ، نیاز به آن است که فعالیت های گسترده ای در هر کدام
از زمینه های نشر و تألیف کتب ایران شناسی صورت بگیرد .
اما وی از روی اتفاقی که در ترکیه افتاده بود و کشور ترکیه
بیش از ۶۰۰ کتاب جهانی را به زبان ترکی برگردانده بود ،
درسی آموخت که تصمیم گرفت به ایران بیاید و بنگاه نشر و ترجمه ی کتاب را راه‌اندازی کند .
در واقع وی به این نکته اشاره می کند
که برای رسیدن به یک ارتباط جهانی مؤثر و شناساندن ایران به دیگر کشورها ،
ابتدا باید میزبان خوبی برای ادبیات دیگر کشورها بود .
از این رو این بنگاه شروع به نشر و ترجمه ی بسیاری از معروف ترین
کتاب های دوران خود کرد و در کنار آن به فعالیت هایی نظیر ویرایش اصول نگارش در ایران پرداخت .
فعالیت هایی که این بنگاه در ایران صورت داده است ،
برگی از تاریخ ادبیات ایران را رقم می زند .
اما از همه ی این ها که بگذریم ، وی شاهکاری خلق کرده است
که حاصل و ثمره‌ی تمام عمرش در آن خلاصه می‌شود .
سال ۱۳۴۷ ، احسان یار شاطر تصمیم می گیرد
که بزرگ ترین دانشنامه ایران شناسی دنیا را به رشته ی تحریر در بیاورد .
از این رو با پیشنهادی که به دولت وقت در این باب می دهد ،
دولت بودجه ی دو میلیون دلاری ای در اختیار او قرار می دهد
که به نگارش بزرگ ترین دانشنامه ی ایران شناسی دنیا ختم شود .
این کار با تمرکز بسیار بالا و نیروی کاری بسیار متخصص آغاز به کار می کند
اما در میانه ی راه اتفاقات انقلاب اسلامی باعث می شود که به طور کل بودجه ی این کار قطع شود .
احسان یار شاطر بسیار سعی می کند
که راهی برای ادامه‌ی این پروژه پیدا کند ،
اما متأسفانه در ایران کسی از آن استقبال نمی کند
و وی نهایت امر به بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا رفته و از آن ها توافقی مبنی
بر تأمین تمام هزینه های این پروژه دریافت می کند .
اما کار هر میزان که گسترده می شده است ،
فعالیت ها و هزینه ها نیز افزایش می یافته است
تا آنکه احسان یار شاطر نیز تصمیم می گیرد بخشی از دارایی های تاریخی خود را به ارزش سه میلیون دلار بفروشد
و کار دانشنامه ایرانیکا را به سرانجام برساند .
این دانشنامه هم اکنون هم به صورت آنلاین و هم به صورت کتاب چاپ شده
در بازار کتاب ایران و جهان موجود است و بزرگ ترین مرجع ایران شناسی
در تمامی علوم مربوط به ایران از ادبیات تا جامعه شناسی و تاریخ را شامل می شود .
احسان یار شاطر در تاریخ ۱۰ شهریور سال ۱۳۹۷ با کوله باری از خدمات فرهنگی به کشور ایران ، در کالیفرنیای آمریکا درگذشت .
آثار احسان یار شاطر
- ابن سینا، الاشارات والتنبیهات. برگردان احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۲.
- ابن سینا، پنج رساله. ویرایش احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۲.
- یارشاطر، احسان. شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۴.
- یارشاطر، احسان. داستان‌های شاهنامه. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. برندهٔ جایزهٔ یونسکو در سال ۱۹۵۹
- یارشاطر، احسان. داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (بهترین کتاب سال در سال ۱۳۳۸)
- دانشنامه ایرانیکا ؛ از ۱۳۴۷ تا به کنون ؛ به همت اسدالله علم و بنیاد علوم انسانی آمریکا
- یارشاطر، احسان. برگزیدهٔ داستان‌های شاهنامه. ج۱، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳
شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید
آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
[table id=1 /]
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.