احسان یار شاطر به همراه تحلیل اختصاصی زندگینامه و آثارش

احسان یار شاطر (Ehsan Yarshater)، نویسنده ی بزرگ و ایران شناس به نام ، به تاریخ 12 فروردین 1299 در همدان ایران دیده به جهان گشود.

اگر تا به امروز نام دایره المعارف ایرانیکا را نشنیده اید ، کافیست آن را در گوگل جستجو کنید و از ارزش این دایره المعارف بزرگ که کامل ترین و جامع ترین دایره المعارف ایران شناسی در دنیاست ، آگاه شوید.

امروز و در این مقاله قصد داریم که مروری داشته باشیم به بنیان گذار این دایره المعارف و سر ویراستار این دانشنامه ی گران مایه و از ارزش زندگی پر بار فرهنگی او با شما سخن بگوییم.

همانطور که گفتیم احسان یار شاط متولد دوازدهمین روز از نخستین ماه سال 1299 می باشد.

وی در خانواده ای بهایی که اصالتا کاشانی بودند اما در همدان زندگی می کردند ، زاده شده است. پدر او یکی از تاجرین و بازرگانان معروف آن زمان بود که بنا به فعالیت های بسیاری که در کارهای خیریه و مذهبی داشت ، او را انسانی تارک دنیا می دانستند و بسیار خوش نام بود. مادرش نیز در زمانه ی خود ، یکی از زنان بسیار پر همت و به روز بود که در کنار خانه داری ، زبان انگلیسی یاد می گرفت و در مراسم های مذهبی به تبع صدای خوشی که داشت ، مناجات های مذهبی را برای مردم می خواند.

اما بعد ، احسان یار شاطر که در چنین خانواده ی اهل فرهنگ و متمولی زاده شده بود ، از دوران کودکی عشق و علاقه اش را به ادبیات و کتاب خوانی آشکار کرد و از همان دوره ی دبستان مطالعات خود را بطور جدی آغاز کرد.

وی ابتدا به امر ، در مدرسه ای به نام آلیانس که در همدان واقع شده بود و یهودیان فرانسوی آن را اداره می کردند رفت و سپس به مدرسه ی بهاییان که آن زمان مدرسه ی تایید نام داشت انتقال داده شد و تحصیلات ابتدایی خود را در این دو مدرسه گذارند.

اما بعد سال دوم تحصیلات ابتدایی اش را که پشت سر می گذاشت ، شغل پدرش باعث شد که یک مهاجرت اجباری به کرمانشاه را در زندگی خود داشته باشد. در واقع ، پدرش به سبب کار و فعالیت های تجاری ای که داشت ، مدام باید به سفر می رفت ، اما این بار سفر کرمانشاه او همراه با خانواده شد و خانواده نیز به این مسافرت و مهاجرت به همراه پدر تن دادند.

البته این مهاجرت نیز دو سال و نیم بیشتر دوام نیاورده و مهاجرت دیگری به تهران سرفصل جدیدی در زندگی احسان یار شاطر است.

احسان یار شاطر در دوران کودکی از پدر زبان اسپرانتو را آموخت. پدر به سبب اینکه به زبان اسپرانتو تسلط بسیار بالایی داشت ، آن را به پسر آموخت و در جریان یکی از سفرها نیز ، شاهد آن هستیم که احسان یار شاطر برای خانواده اش به زبان فارسی و اسپرانتو نامه نوشته است.

زبان اسپرانتو نیز یک زبان ابداعی است که بیشتر در حوزه ی علم به کار می رود. اما بعد چیزی از زندگیش نگذشته بود که نخستین غم زندگی گریبان او را گرفت و وی عزادار مادرش شد.

مادرش زمانی که هفت سال از عمر پسرش احسان یار شاطر می گذشت ، به دلیل مرض کلیه فوت کرد. این اتفاق در روحیه ی احسان یار شاطر غم عظیمی بر جای گذاشت.

اما بعد هنوز یکسال از مرگ مادر نگذشته بود و درد مرگ مادر در احسان یار شاطر فرو ننشته بود که پدرش نیز به علت بیماری سینه پهلو در گذشت و او به واقع یتیم شد.

احسان یار شاطر ، یک خواهر و دو برادر داشت که پس از مرگ پدر و مادر هر یک به گونه ای تا بدان جایی که می تواستند از وی مراقبت کردند ، اما بعد مجبور به آن شدند که برای مراقبت بیشتر و همچنین وجود حساسیت های روحی در احسان یار شاطر او را به دایی شان بسپرند که مردی با تجربه بوده است و شرایط روحی احسان یار شاطر را بهتر مدیریت می کرده است.

با این اوصاف ، اما خود استاد یار شاطر به این مسئله اشاره کرده است که در دوره ای که غم از دست دادن پدر و مادر را پشت سر می گذاشته است ،دو بار قصد خودکشی به وسیله ی تریاک را داشته که از زندگی آن روزهای خود خلاص شود.

اما در هر دو بار این مسئله توسط اطرافیان آشکار شده است و وی از خودکشی نجات پیدا کرده است. سال 60 بود که قتل خواهر دردهای دوران و نوجوانی را درونش زنده کرد. اما وی به هیچ وجه سر به غم های دنیا فرو نیاورد.

بلکه در سن پانزده سالگی ، درست زمانی که تازه روی پای خودش استوار شده بود ، خانه ی دایی اش را ترک می کند و با اندک سرمایه ای که دارد به وزارت معارف می رودو با ذکر کردن ماجرای زندگیش مبنی بر اینکه دوست دارد تحصیل کند ، اما به هیچ وجه کسی از او حمایت نمی کند و پدر و مادرش را از دست داده است ، قصد به دریافت حمایت داشت.

در آن سالها دانشسراهای مقدماتی قانونی مبنی بر حمایت تحصیلی تصویب کرده بودند که باعث شد یار شاطر از آن بهره بگیرد و وارد دانشسرای مقدماتی شود. حتی در بدو ورود با این معضل روبرو بود که مدرک سال نهم را ندارد.

از این رو وی یک مهلت شش ماهه از دانشسرای مقدماتی درخواست کرد که در این شش ماه بتواند مدرک سال نهم تحصیلی اش را نیز به دانشسرا ارائه کند. او در طی شش ماه مدرکش را گرفت و به تحصیل مشغول شد.

وی در طول دوران تحصیل خود در دانشسرای مقدماتی توانست نمره های بسیار خوبی بگیرد و از سوی دیگر نیز توانست با شرط معدل و عملکرد شایسته یک بورس تحصیلی دریافت کند و به دانشگاه تهران برای ادامه تحصیلش برود.

یار شاطر با توجه به بورس تحصیلی دانشگاه تهران ، رشته ی زبان و ادبیات فارسی را برای تحصیل آن هم در باغ مصفای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران انتخاب می کند و با نمرات بسیار عالی و کارنامه ای درخشان از این دانشگاه فارغ التحصیل می شود.

وی پس از اینکه مدرک کارشناسی اش را می گیرد ، رو به تدریس می آورد. وی همیشه روحیه ی آموزگارانه و دلسوز نسبت به علم داشته است و تمام آثار و فعالیت های او که در ادامه به آن خواهیم پرداخت گواه به این مطلب خواهند بود که به چه میزان وی انسانی شریف و ماندگار در حوزه ی آموزش بوده است.

نخستین محلی که وی تدریس را از آنجا آغاز کرد ، دبیرستان علمیه تهران بوده است. اما درست یکسال از ماجرای تدریس او می گذشت که شخصی به نام آقای حسین گونیلی ، از دعوت می کند تا که زان پس ف در سمت معاون در دانشسرای مقدماتی تهران مشغول به فعالیت شود.

در همین سال بود که شوق به تحصیل او را دوباره روانه ی دانشگاه کرد و این بار در مقطع دکترای رشته ی زبان و ادبیات فارسی تحصیلش را در دانشگاه تهران از سر گرفت و در کنارش نیز به فعالیت های ادبی خویش پرداخت.

او برای رساله ی دکتری خود از موضوعی جنجالی با عنوان ” شعر فارسی در نیمه ی دوم قرن نهم ” بهره برد که تا به آن روز کسی روی این موضوع به طور تخصصی کار نکرده بود.

وی پس از اینکه دکتری خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد ، به عنوان استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی به تدریس پرداخت اما درست در همین سال بود که وی بعلت فعالیت های گسترده در زبان فارسی ، یک بورس تحصیلی از سوی کشور بریتانیا دریافت کرد تا که بتواند در آن کشور ، در حوزه ی آموزش و پرورش ، فعالیت داشته باشد.

وی پس از اینکه به انگلستان رفت ، تصمیم گرفت که به جای رشته ی آموزش و پرورش ، وقت خود را صرف فعالیت های ایران شناسی کند. وی در این راه با والتر هنینگ آشنا شد.

وی یکی از بزرگان شرق شناسی در دنیا بود و این امر باعث شد که یار شاطر بیش از پیش فعالیت های خود را صرف شناخت زبان باستانی ، آداب و رسوم ایران و باستان شناسی این خاک عزیز کند. در همین دوره بود که استاد پور داوود که از بزرگان حوزه ی اسطوره شناسی در ایران است ، وی را تشویق به آن کرد که به زبان ها و اسطوره های ایرانی آشنایی کامل پیدا کند و او را یاری داد تا که در این حوزه به دانشی بسیار عالی دست پیدا کند.

یار شاطر در طی سالهایی که در انگلستان به پژوهش می پرداخت ، به این نتجه رسید که ادبیات ایران و همچنین فرهنگ ایران زمین آنچنان که باید و شاید به یک اجماع نرسیده است و برای رسیدن به قله های موفقیت ، نیاز به آن است که فعالیت های گسترده ای در هر کدام از زمینه های نشر و تالیف کتب ایران شناسی صورت بگیرد.

اما وی از روی اتفاقی که در ترکیه افتاده بود و کشور ترکیه بیش از 600 کتاب جهانی را به زبان ترکی برگردانده بود ، درسی آموخت که تصمیم گرفت که به ایران بیاید و بنگاه نشر و ترجمه ی کتاب را راه اندازی کند. در واقع وی به این نکته اشاره می کند که برای رسیدن به یک ارتباط جهانی موثر و شناساندن ایران به دیگر کشورها ، ابتدا باید میزبان خوبی برای ادبیات دیگر کشور ها بود.

از این رو این بنگاه شروع به نشر و ترجمه ی بسیاری از معروف ترین کتاب های دوران خود کرد و در کنار آن به فعالیت هایی نظیر ویرایش اصول نگارش در ایران پرداخت.

فعالیت هایی که این بنگاه در ایران صورت داده است ، برگی از تاریخ ادبیات ایران را رقم می زند. اما از همه ی این ها که بگذریم ، وی شاهکاری خلق کرده است که حاصل و ثمره ی تمام عمرش در آن خلاصه می شود.

سال 1347 ، احسان یار شاطر تصمیم می گیرد که بزرگترین دانشنامه ایران شناسی دنیا را به رشته ی تحریر در بیاورد. از این رو با پیشنهادی که به دولت وقت در این باب میدهد ، دولت بودجه ی دو میلیون دلاری ای در اختیار او قرار می دهد که به نگارش بزرگترین دانشنامه ی ایران شناسی دنیا ختم شود.

این کار با تمرکز بسیار بالا و نیروی کاری بسیار متخصص آغاز به کار می کند اما در میانه ی راه اتفاقات انقلاب اسلامی باعث می شود که به طور کل بودجه ی این کار قطع شود. احسان یار شاطر بسیار سعی می کند که راهی برای ادامه ی این پروژه پیدا کند ، اما متاسفانه در ایران کسی از آن استقبال نمی کند و وی نهایت امر به بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا رفته و از آن ها توافقی مبنی بر تامین تمام هزینه های این پروژه دریافت می کند.

اما کار هر میزان که گسترده می شده است ، فعالیت ها و هزینه ها نیز افزایش می یافته است تا آنکه احسان یار شاطر نیز تصمیم می گیرد بخشی از دارایی های تاریخی خود را به ارزش سه میلیون دلار بفروشد و کار دانشنامه ایرانیکا را به سرانجام برساند.

این دانشنامه هم اکنون هم بصورت آنلاین و هم بصورت کتاب چاپ شده در بازار کتاب ایران و جهان موجود است و بزرگترین مرجع ایران شناسی در تمامی علوم مربوط به ایران از ادبیات تا جامعه شناسی و تاریخ را شامل می شود. احسان یار شاطر در تاریخ 10 شهریور سال 1397 با کوله باری از خدمات فرهنگی به کشور ایران ، در کالیفرنیای آمریکا در گذشت.

آثار احسان یار شاطر

• ابن سینا، الاشارات والتنبیهات. برگردان احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۲.
• ابن سینا، پنج رساله. ویرایش احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۲.
• یارشاطر، احسان. شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۴.
• یارشاطر، احسان. داستان‌های شاهنامه. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. برندهٔ جایزهٔ یونسکو در سال ۱۹۵۹
• یارشاطر، احسان. داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (بهترین کتاب سال در سال ۱۳۳۸)
• دانشنامه ایرانیکا ؛ از 1347 تا به کنون ؛ به همت اسدالله علم و بنیاد علوم انسانی آمریکا
• یارشاطر، احسان. برگزیدهٔ داستان‌های شاهنامه. ج۱، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب