احسان یار شاطر (Ehsan Yarshater)، نویسنده ی بزرگ و ایران شناس به نام ، به تاریخ ۱۲ فروردین ۱۲۹۹ در همدان ایران دیده به جهان گشود.
اگر تا به امروز نام دایره المعارف ایرانیکا را نشنیده‌اید، کافی است آن را در گوگل جستجو کنید و از ارزش این دایره المعارف بزرگ که کامل‌ترین و جامع‌ترین دایره المعارف ایران‌شناسی در دنیاست، آگاه شوید.
امروز و در این مقاله قصد داریم که مروری داشته باشیم به بنیان‌گذار این دایره المعارف و سر ویراستار این دانشنامه‌ی گران‌مایه و از ارزش زندگی پربار فرهنگی او با شما سخن بگوییم.
همان‌طور که گفتیم احسان یار شاط متولد دوازدهمین روز از نخستین ماه سال ۱۲۹۹ می‌باشد.
وی در خانواده‌ای بهایی که اصالتاً کاشانی بودند اما در همدان زندگی می‌کردند، زاده شده است. پدر او یکی از تاجران و بازرگانان معروف آن زمان بود که بنا به فعالیت‌های بسیاری که در کارهای خیریه و مذهبی داشت.
او را انسانی تارک‌دنیا می‌دانستند و بسیار خوش‌نام بود.
مادرش نیز در زمانه‌ی خود، یکی از زنان بسیار پر همت و به‌روز بود که در کنار خانه‌داری، زبان انگلیسی یاد می‌گرفت و در مراسم‌های مذهبی به‌تبع صدای خوشی که داشت، مناجات‌های مذهبی را برای مردم می‌خواند.
اما بعد، احسان یار شاطر که در چنین خانواده‌ی اهل فرهنگ و متمولی زاده شده بود، از دوران کودکی عشق و علاقه‌اش را به ادبیات و کتاب‌خوانی آشکار کرد و از همان دوره‌ی دبستان مطالعات خود را به‌طور جدی آغاز کرد.
وی ابتدا به امر، در مدرسه‌ای به نام آلیانس که در همدان واقع‌شده بود و یهودیان فرانسوی آن را اداره می‌کردند رفت و سپس به مدرسه‌ی بهاییان که آن زمان مدرسه‌ی تأیید نام داشت انتقال داده شد و تحصیلات ابتدایی خود را در این دو مدرسه گذارند.
اما بعد سال دوم تحصیلات ابتدایی‌اش را که پشت سر می‌گذاشت، شغل پدرش باعث شد که یک مهاجرت اجباری به کرمانشاه را در زندگی خود داشته باشد.
درواقع، پدرش به سبب کار و فعالیت‌های تجاری‌ای که داشت، مدام باید به سفر می‌رفت، اما این بار سفر کرمانشاه او همراه با خانواده شد و خانواده نیز به این مسافرت و مهاجرت به همراه پدر تن دادند.
البته این مهاجرت نیز دو سال و نیم بیشتر دوام نیاورده و مهاجرت دیگری به تهران سرفصل جدیدی در زندگی احسان یار شاطر است.
احسان یار شاطر در دوران کودکی از پدر زبان اسپرانتو را آموخت. پدر به سبب اینکه به زبان اسپرانتو تسلط بسیار بالایی داشت، آن را به پسر آموخت و در جریان یکی از سفرها نیز، شاهد آن هستیم که احسان یار شاطر برای خانواده‌اش به زبان فارسی و اسپرانتو نامه نوشته است.
زبان اسپرانتو نیز یک زبان ابداعی است که بیشتر در حوزه‌ی علم به‌کار می‌رود.
احسان یار شاطر ، یک خواهر و دو برادر داشت که پس از مرگ پدر و مادر هر یک به گونه ای تا بدان جایی که می تواستند از وی مراقبت کردند ، اما بعد مجبور به آن شدند که برای مراقبت بیشتر و همچنین وجود حساسیت های روحی در احسان یار شاطر او را به دایی شان بسپرند که مردی با تجربه بوده است و شرایط روحی احسان یار شاطر را بهتر مدیریت می کرده است.
با این اوصاف ، اما خود استاد یار شاطر به این مسئله اشاره کرده است که در دوره ای که غم از دست دادن پدر و مادر را پشت سر می گذاشته است ،دو بار قصد خودکشی به وسیله ی تریاک را داشته که از زندگی آن روزهای خود خلاص شود.
اما در هر دو بار این مسئله توسط اطرافیان آشکار شده است و وی از خودکشی نجات پیدا کرده است.
سال ۶۰ بود که قتل خواهر دردهای دوران و نوجوانی را درونش زنده کرد. اما وی به هیچ وجه سر به غم های دنیا فرو نیاورد.
بلکه در سن پانزده سالگی ، درست زمانی که تازه روی پای خودش استوار شده بود ، خانه ی دایی اش را ترک می کند و با اندک سرمایه ای که دارد به وزارت معارف می رودو با ذکر کردن ماجرای زندگیش مبنی بر اینکه دوست دارد تحصیل کند ، اما به هیچ وجه کسی از او حمایت نمی کند و پدر و مادرش را از دست داده است ، قصد به دریافت حمایت داشت.
در آن سالها دانشسراهای مقدماتی قانونی مبنی بر حمایت تحصیلی تصویب کرده بودند که باعث شد یار شاطر از آن بهره بگیرد و وارد دانشسرای مقدماتی شود. حتی در بدو ورود با این معضل روبرو بود که مدرک سال نهم را ندارد.
از این رو وی یک مهلت شش ماهه از دانشسرای مقدماتی درخواست کرد که در این شش ماه بتواند مدرک سال نهم تحصیلی اش را نیز به دانشسرا ارائه کند. او در طی شش ماه مدرکش را گرفت و به تحصیل مشغول شد.
وی در طول دوران تحصیل خود در دانشسرای مقدماتی توانست نمره های بسیار خوبی بگیرد و از سوی دیگر نیز توانست با شرط معدل و عملکرد شایسته یک بورس تحصیلی دریافت کند و به دانشگاه تهران برای ادامه تحصیلش برود.
یار شاطر با توجه به بورس تحصیلی دانشگاه تهران، رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی را برای تحصیل آن‌هم در باغ مصفای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران انتخاب می‌کند و با نمرات بسیار عالی و کارنامه‌ای درخشان از این دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود.
وی پس‌ازاینکه مدرک کارشناسی‌اش را می‌گیرد، رو به تدریس می‌آورد. وی همیشه روحیه‌ی آموزگارانِ و دلسوز نسبت به علم داشته است و تمام آثار و فعالیت‌های او که در ادامه به آن خواهیم پرداخت گواه به این مطلب خواهند بود که به چه میزان وی انسانی شریف و ماندگار در حوزه‌ی آموزش بوده است.
نخستین محلی که وی تدریس را ازآنجا آغاز کرد، دبیرستان علمیه تهران بوده است.
اما درست یک سال از ماجرای تدریس او می‌گذشت که شخصی به نام آقای حسین گونیلی، از دعوت می‌کند تا که زان پس ف در سمت معاون در دانشسرای مقدماتی تهران مشغول به فعالیت شود.
در همین سال بود که شوق به تحصیل او را دوباره روانه‌ی دانشگاه کرد و این بار در مقطع دکترای رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی تحصیلش را در دانشگاه تهران از سر گرفت و در کنارش نیز به فعالیت‌های ادبی خویش پرداخت.
او برای رساله‌ی دکتری خود از موضوعی جنجالی با عنوان ” شعر فارسی در نیمه‌ی دوم قرن نهم ” بهره برد که تا به آن روز کسی روی این موضوع به‌طور تخصصی کارنکرده بود.
وی پس‌ازاینکه دکتری خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد، به‌عنوان استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی به تدریس پرداخت اما درست در همین سال بود که وی به علت فعالیت‌های گسترده در زبان فارسی، یک بورس تحصیلی از سوی کشور بریتانیا دریافت کرد تا که بتواند در آن کشور، در حوزه‌ی آموزش‌وپرورش، فعالیت داشته باشد.
وی پس‌ازاینکه به انگلستان رفت، تصمیم گرفت که به‌جای رشته‌ی آموزش‌وپرورش، وقت خود را صرف فعالیت‌های ایران‌شناسی کند. وی در این راه با والتر هنینگ آشنا شد.
وی یکی از بزرگان شرق‌شناسی در دنیا بود و این امر باعث شد که یار شاطر بیش‌ازپیش فعالیت‌های خود را صرف شناخت زبان باستانی، آداب‌ورسوم ایران و باستان‌شناسی این خاک عزیز کند.
در همین دوره بود که استاد پورداوود که از بزرگان حوزه‌ی اسطوره‌شناسی در ایران است.
وی را تشویق به آن کرد که به زبان‌ها و اسطوره‌های ایرانی آشنایی کامل پیدا کند و او را یاری داد تا که در این حوزه به دانشی بسیار عالی دست پیدا کند.
یار شاطر در طی سال‌هایی که در انگلستان به پژوهش می‌پرداخت، به این نتیجه رسید که ادبیات ایران و همچنین فرهنگ ایران‌زمین آن‌چنان که بایدوشاید به یک اجماع نرسیده است و برای رسیدن به قله‌های موفقیت، نیاز به آن است که فعالیت‌های گسترده‌ای در هرکدام از زمینه‌های نشر و تألیف کتب ایران‌شناسی صورت بگیرد.
اما وی از روی اتفاقی که در ترکیه افتاده بود و کشور ترکیه بیش از ۶۰۰ کتاب جهانی را به زبان ترکی برگردانده بود، درسی آموخت که تصمیم گرفت که به ایران بیاید و بنگاه نشر و ترجمه‌ی کتاب را راه‌اندازی کند.
درواقع وی به این نکته اشاره می‌کند که برای رسیدن به یک ارتباط جهانی مؤثر و شناساندن ایران به دیگر کشورها، ابتدا باید میزبان خوبی برای ادبیات دیگر کشورها بود.
ازاین‌رو این بنگاه شروع به نشر و ترجمه‌ی بسیاری از معروف‌ترین کتاب‌های دوران خود کرد و در کنار آن به فعالیت‌هایی نظیر ویرایش اصول نگارش در ایران پرداخت.
فعالیت‌هایی که این بنگاه در ایران صورت داده است، برگی از تاریخ ادبیات ایران را رقم می‌زند. اما از همه‌ی این‌ها که بگذریم، وی شاهکاری خلق کرده است که حاصل و ثمره‌ی تمام عمرش در آن خلاصه می‌شود.
سال ۱۳۴۷، احسان یار شاطر تصمیم می‌گیرد که بزرگ‌ترین دانشنامه ایران‌شناسی دنیا را به رشته‌ی تحریر دربیاورد. ازاین‌رو با پیشنهادی که به دولت وقت در این باب می‌دهد، دولت بودجه‌ی دو میلیون دلاری‌ای در اختیار او قرار می‌دهد که به نگارش بزرگ‌ترین دانشنامه‌ی ایران‌شناسی دنیا ختم شود.
این کار با تمرکز بسیار بالا و نیروی کاری بسیار متخصص آغاز به‌کار می‌کند اما در میانه‌ی راه اتفاقات انقلاب اسلامی باعث می‌شود که به‌طور کل بودجه‌ی این کار قطع شود.
احسان یار شاطر بسیار سعی می‌کند که راهی برای ادامه‌ی این پروژه پیدا کند، اما متأسفانه در ایران کسی از آن استقبال نمی‌کند و وی نهایت امر به بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا رفته و از آن‌ها توافقی مبنی بر تأمین تمام هزینه‌های این پروژه دریافت می‌کند.
اما کار هر میزان که گسترده می‌شده است، فعالیت‌ها و هزینه‌ها نیز افزایش می‌یافته است تا آنکه احسان یار شاطر نیز تصمیم می‌گیرد بخشی از دارایی‌های تاریخی خود را به ارزش سه میلیون دلار بفروشد و کار دانشنامه ایرانیکا را به سرانجام برساند.
این دانشنامه هم‌اکنون هم به‌صورت آنلاین و هم به‌صورت کتاب چاپ‌شده در بازار کتاب ایران و جهان موجود است و بزرگ‌ترین مرجع ایران‌شناسی در تمامی علوم مربوط به ایران از ادبیات تا جامعه‌شناسی و تاریخ را شامل می‌شود.
احسان یار شاطر در تاریخ ۱۰ شهریور سال ۱۳۹۷ با کوله باری از خدمات فرهنگی به کشور ایران، در کالیفرنیای آمریکا درگذشت.
آثار احسان یار شاطر
- ابن سینا، الاشارات والتنبیهات. برگردان احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۲.
- ابن سینا، پنج رساله. ویرایش احسان یارشاطر. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۳۲.
- یارشاطر، احسان. شعر فارسی در عهد شاهرخ. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۴.
- یارشاطر، احسان. داستان‌های شاهنامه. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. برندهٔ جایزهٔ یونسکو در سال ۱۹۵۹
- یارشاطر، احسان. داستان‌های ایران باستان. تهران: انتشارات صندوق مشترک ایران-امریکا، ۱۳۳۶. (بهترین کتاب سال در سال ۱۳۳۸)
- دانشنامه ایرانیکا ؛ از ۱۳۴۷ تا به کنون ؛ به همت اسدالله علم و بنیاد علوم انسانی آمریکا
- یارشاطر، احسان. برگزیدهٔ داستان‌های شاهنامه. ج۱، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۳
شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید
آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب
[table id=1 /]
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.