مروری بر زندگینامه سوفوکل ، به همراه لیست آثار و شرحی بر افکار و اندیشه هایش

سوفوکل│ صد نویسنده برتر جهان

سوفوکل تاریخ نویسندگی ، فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته است .

در پس هر فراز و فرود این دشت ، نام هایی نهفته است که هر کدام برگی از هویت و شناسنامه ی نویسندگی در سر تا سر جهان را رقم زنده اند .

مطالعه ی تاریخ زندگانی آنان و سیری در احوالات و آثار آنها ، نمایی هر چند کوتاه و گذرا ، اما عمیق و قابل تامل به ما هدیه می کند .

در دل هر یک از کلمات آنان ، گنجینه ای از رازها و معانی نهفته  است و در پیاپی سطور پربار آنان ، رازهایی برای نویسندگان .

قصد ما همگام شدن و سفر به زمانه و زندگی آنان است تا با ذهن و زبان آنان بیش از پیش آشنا شویم و از این همصحبتی ها خوشه ای چند پی توشه ی نویسندگی خود برداریم.در این برهه از زمان، دفتر زندگانی ” سوفوکل ” ، نویسنده ی یونانی و خالق نمایشنامه”  ادیپ شهریار” را ورق میزنیم به امید آنکه برگی چند به یادگار نصیب دوستداران خود کند  و به شما می گوییم سوفوکل کیست؟

زندگینامه سوفوکل

برای پاسخ به سوال سوفوکول کیست؟  باید گفت او پسر سوفیلوس فردی ثروتمند از اهالی آتیکا بود. او چند سال قبل از نبرد ماراتون در ۴۹۰ ق. م چشم به جهان گشود .

سال دقیق آن مشخص نیست، اگرچه محتمل‌ترین آن ۹۶–۴۹۷ است. اولین موفقیت هنری او در ۴۶۸ ق. م بود، هنگامیکه در رقابت‌های نمایشی دیونیسیا در رقابت با آیسخولوس که استاد نمایشنامه آتن بود، جایزه اول را از آن خود کرد .

با توجه به پلوتارک این پیروزی تحت شرایط غیرمعمولی انجام شد. به جای پیروی از سنت همیشگی انتخاب داوران از طریق قرعه کشی، رئیس انجمن از سیمون و سایر ژنرال‌های حاضر خواست که پیروز مسابقه را انتخاب کنند. پلوتارکهمچنین اظهار می‌دارد که بدنبال این شکست آیسخولوس آن جا را ترک گفت و به سیسیل رفت. اگر چه که پلوتارک بیان می‌دارد که این اولین اثر او است، اما اکنون این عقیده وجود دارد که اولین دستاورد او احتمالاً در ۴۷۰ق. م بوده‌است .

تریپتولموس احتمالاً یکی از نمایشنامه‌هایی بود که او در این جشنواره ارائه داده است.او در سن ۱۶ سالگی، برای رهبری سرودِ پیروزی (آواز دستِ جمعی برای خدا) که برای جشن گرفتن پیروزی یونانی‌ها علیه پارس‌ها در نبرد سالامیس برپا شده بود، انتخاب شد. او به عنوانِ یکی از ۱۰ ژنرال (مدیران اجرائی عالی رتبه که نیروهای ارتش را فرمان می‌دادند) و به عنوانِ همکار کهتر پریکلس برگزیده شد. این نویسنده بزرگ در یک خانواده متموّل به دنیا آمد (پدرش تولید کنند زره بود) و دارای تحصیلات عالیه بود .

در اوایل دوران کاری این نویسنده مشهور یونانی ، سیاستمدار سیمون احتمالاً یکی از حامیانش بوده‌است. البته پریکلس که رقیب سیمون بود هیچ مشکلی با او در هنگام تبعید سیمون در ۴۶۱ ق. م نداشت. در ۴۲–۴۴۳ ق. م، او به عنوانِ یکی از هلنوتامیها یا خزانه‌دارهای آتن خدمت کرد. او در اداره امور شهر در طول برتری سیاسی پریکلس کمک می‌کرد. با توجه به ویتا سوفوکل، او به عنوانِ یک ژنرال در کمپین آتنی علیه ساموسکه در ۴۴۱ ق. م طغیان کرده بود، خدمت کرد .

او  قرار بود که در نتیجه نوشتن نمایشنامه آنتیگونه، برای این منصب برگزیده شود. در سال ۴۲۰ زمانی که خدا به آتنی‌ها معرفی شده بود،او محرابی برای تصویر اسقلبیوس در خانه‌اش برپا کرده و به آن خوشامد گفت. به همین دلیل مردم آتن پس از مرگش به او لقب دکسیون (دریافت‌کننده) را دادند. همچنین در ساله ۴۱۳ ق. م او به عنوانِ یکی از مأمورینی که عهده‌دار ویرانیِ فاجعه انگیزه نیروی اعزامی آتنی‌ها در سیسیل در طول جنگ پلوپونز بود، برگزیده شد .

او در سن ۹۰ یا ۹۱ سالگی در زمستان ۰۵–۴۰۶ ق. م درگذشت. او در طول حیاط خود موفقیت یونانیان در جنگ‌های ایرانیان و جنگِ خونین پلوپونسیان را مشاهده کرد. مرگ او همانند بسیاری از مردانِ مشهورِ روزگار باستانی الهام بخشِ چندین داستان شد که البته صحت آن‌ها شک‌برانگیز است. مشهورترینِ اینها داستانی است که بیان می‌کند که او به علت خستگی فراوان در اثر تلاش برای از برخواندن یک جمله طولانی از نمایشنامه آنتیگونه بدون اینکه نفس بکشد در گذشته‌ است .

در یک داستان دیگر گفته شده که او هنگام خوردن انگور در جشنواره آنتستریا در آتن خفه شده‌است. داستان سوم می‌گوید که او به علت خوشحالی زیاد بعد از آخرین پیروزی خود در دیونیزا درگذشته‌است. چندین ماه بعد یک شاعر طنز نویس در نمایشنامه‌ای به نام الهگان این شعر را در مدح این نویسنده بزرگ نوشت: ” خداوند او را بیامرزد، که زندگی طولانی داشت، مردی خوشبخت و با استعداد بود، و نویسنده تعداد بسیاری تراژدی خوب؛ و او زندگیش را به خوبی و بدون هیچ سیاه بختی به پایان رساند. ” اگرچه که با توجه به چند گزارش در اواخر زندگی او ، پسرهایش سعی کردند که ثابت کنند که او فاقد صلاحیت است، او این اتهام را در دادگاه با خواندن نمایشنامه ادیپ در کلنوس که هنوز منتشر نشده بود رد کرد. یکی از پسرهایش به نام آیوفون و نوه اش که همچنین سوفوکل نامیده می‌شد، نمایشنامه نویس شدند. سوفکل یا سوفکلس، یکی از سه تراژدی نویس یونان باستان است که نمایشنامه‌هایش هچنان در دسترس اند .

چرا در آثار این نویسنده بزرگ به خودکشی زیاد پرداخته شده است؟

وقتی به آثار سوفوکول بزرگ نگاه می کنیم می توانیم به این نتیجه می رسیم که خودکشی در آثار او به طور زیادی وجود دارد به همین خاطر می شود فهمید که در زمان او میل به خودکشی زیاد بوده است و همچنین ما را به این نتیجه می رساند که او فرد بدبینی بوده که نگاه منفی به زندگی داشته است و این موضوع در آثار او نیز قابل مشاهده است.

تراژدی ها موضوع دیگری است که در آثار او به وضوح قابل دیدن است که در زندگی انسان غیر قابل انکار بوده است و نشان دهنده ناتوانی انسان در اتفاقات زندگی است و از نظر او این تقدیر است که زندگی انسان را می سازد و بشر هیچ نقشی در اتفاقات و حوادث زندگی خود ندارد.

از نظر او تقدیر خود را پشت منطق پنهان کرده است و در زندگی قهرمانان داستان های او خود را در یک موقعیت نشان می دهند و زجر این قهرمانان را دوچندان می کند و در نهایت پازل ها را طوری کنار هم می چیند که به خودکشی می انجامد. اما این سؤال پیش می آید که چرا این اتفاق می افتد ؟چه دلیلی دارد که حتماً باید ماجرا به خودکشی ختم شود؟

اگر چرخی دیگر در آثار این نویسنده بزرگ بیندازیم خواهیم دید فقط ادیپ در کلونوس از این طرز فکر دور بوده است اما بقیه آثار در مورد افرادی بوده است که با افسردگی از زندگی خسته شده و دیگر آب زنده ماندن ندارند و همین موضوع باعث می شود نقش اصلی داستان خود را به کام مرگ بکشاند .

با این وجود سؤالات دیگری در این مورد پیش می آید . به طور مثال آیا تقدیر این افراد را به خودکشی مجبور می کند ؟ آیا زندگی که این نویسنده داشته باعث ان اتفاق شده است و آثار او نیز از این موضوع تأثیر گرفته اند؟ آیا شخصیت نویسنده باعث به وجود آمدن چنین آثاری شده است؟

اگر بخواهیم صادقانه به ماجرا نگاه کنیم همه این عوامل برای خلق چنین آثاری نقش داشته است زیرا هر نویسنده ای با توجه به ذهنیت و احساسی که دارد اثری را خلق می کند و قطعاً این نویسنده هم از این موضوع مستثنا نیست. در نتیجه همه این عوامل را می توان در به وجود آمدن چنین آثاری مؤثر دانست.

اولین نمایشنامه‌های او دیرتر از آیسخولوس و زودتر از اوریپید به قلم تحریر در آمده اند. با توجه به سودا (دائرهالمعارف قرن ۱۰) با ۱۲۳ نمایشنامه سوفوکل زندگی خود را به پایان رساند که فقط ۷ عدد بطور کامل باقی مانده‌است. سوفکل تقریباً ۵۰ سال پر افتخارترین نمایشنامه نویس در رقابت‌های نمایشی دولت-شهر آتن بوده که در جشنواره‌های مذهبی لنایا و دیونیزا برگزار میگشت. او در ۳۰ رقابت حضور یافت و حدود ۲۴ بار برنده شد، و هیچ‌گاه مقامی پایین‌تر از مقام دوم کسب نکرد .

آیسخولوس ۱۴ بر برنده شد و گاهی از تین نویسنده بزرگ شکست می‌خورد، در حالیکه اوریپید فقط ۴ بار برنده شد.مشهورترین نمایشنامه سوفوکل در مورد شخصیت‌های ادیپ و آنتیگونه می‌باشند: این نمایشنامه‌ها بطور کلی به نام نمایشنامه‌های تبای شناخته شده‌اند .

البته در واقع هر نمایشنامه سوفوکل بخشی از یک تریلوژی مجزاست که سایر اجزای آن هم‌اکنون در دسترس نیستند. او نمایشنامه نویسی را با ایجاد نقش سوم و در نتیجه کاهش نقش همسرایان تحت تأثیر قرار داد. او همچنین شخصیت‌های داستان خود را نسبت به نمایشنامه‌های قبلی مثل نمایشنامه‌های آیسخولوس، در سطحی وسیع تر گسترش داد. این نویسنده مشهور در سن ۹۰ یا ۹۱ سالگی در زمستان ۰۵–۴۰۶ ق. م درگذشت.

آثار و نمایشنامه سوفوکل

• آژاکس
• آنتیگونه
• زنان تراخیس
• ادیپ شهریار
• فیلوکتتیس
• ادیپ در کلنوس

مروری بر آثار و اندیشه ها سوفوکل

او را باید از طلایه داران نمایشنامه نویسی کهن دانست. سوفوکل نمایشنامه نویسی اخلاق محور با چاشنی روشنفکری بوده است که در عین پرداختن به اسطوره های یونانی به مقولات اجتماعی نیز توجه ویژه ای داشته است. اگر بخواهیم سیری بر تاریخ نویسندگی آن هم در حوزه ی نمایشنامه نویسی داشته باشیم باید این چنین بگوییم که نمایشنامه ها از آن جهت پدید آمدند که بطور مستقیم تری از دیگر قالب های ادبی ، نظیر رمان و سایر قالب ها می توانستند با مردم ارتباط برقرار کنند. در نخست ، ارتباط های مردمی از طریق نمایشنامه ها عمدتا در شکل پردازش های رمانی بوده است اما سپس به مدد کسانی چون او رویکرد نمایش ، به شکل تحول گونه ای عوض گردیده و مردم بجای به تماشا نشستن و یا خواندن آثار نمایشی با مضمون های کلیشه ای ، به تماشای موعظه های اجتماعی و رویکردهای اجتماعی یک نویسنده می نشستند .

این نویسنده بزرگ یکی از معدود نمایشنامه نویسانی است که به طور مستقیم به امر مسائل اجتماعی و ارزش و جایگاه آن ها در دوره ی خودش پرداخته است. آنچه که از دل نمایشنامه سوفوکل بعنوان یک دغدغه ی بشری به جای مانده است ، ذکر این نکته است که وی به شدت علم و آگاهی را در انواع و اقسام اشکال آن می ستوده است. او به این امر معتقد بوده است که آگاهی برای انسان به مانند یک عصا برای دوران پیری می ماند و دانش را چون مشعله ای برای یافتن راه زندگی به شمار می آورده است.دیگر ویژگی و بنیانی که او  وارد دنیای نویسندگی در حوزه  ی نمایشنامه می کند ، تراژدی نویسی است. او در تراژدی نویسی ، یکی از طلایه داران در ادبیات نمایشی است.

بخشی از نمایشنامه ی ادیپ شهریار اثر این نویسنده بزرگ را با هم مطالعه می کنیم :

همسرایان: می‌خواهیم حقیقت هیاهویی را که تا به امروز بر سر زبان هاست بدانم

ایدیپوس: وای بر من

همسرایان: آرام باش تمنا می‌کنم

ایدیپوس: بسیار ناهنجار است. باری می‌گویم. من نارواترین بیداد را بر خود هموار کردم. من ستمی ناسزاوار بر خود هموار کردم. خدا می‌داند که اختیاری در کار نبود

همسرایان: در چه کاری؟

ایدیپوس: در ازدواجی ننگین به خاطر شرم نادانسته به زناشویی رسوایی دست زدم

همسرایان: می‌گویند مادرت در این پیوند ننگین همسر تو بود

ایدیپوس: بیاد آوردن آن در حکم مرگ من است. تازه این دو نیز(آنتیگنه و ایسمنه) از آن منند

همسرایان: نه

ایدیپوس: فرزندان نفرین شده

همسرایان: آه، خدایا

ایدیپوس: و میوه‌های بطن همان مادر

همسرایان: دختران تو و

ایدیپوس: خواهرانم! آه خواهران پدر خود

همسرایان: آیا پدرت را

ایدیپوس: باز هم رنجی دیگر و شکنجه‌ای تازه؟

همسرایان: تو او را کشتی؟

ایدیپوس: آری اما به حق

همسرایان: به حق؟

ایدیپوس: آری (ناشناخته، در راه) کسی را کشتم که می‌خواست مرا بکشد.

شاید این مطالب رو هم در حوزه نویسندگی دوست داشته باشید

آموزش نویسندگی
صد رمان برتر جهان
تبلیغ نویسی
نامه عاشقانه
دریافت شابک
انشانویسی
خاطره نویسی
قصه کودکانه
چاپ کتاب